Муқаддима
Нақши лексика дар азхудкунии забони хориҷӣ мисли нақши грамматика муҳим аст. Маҳз лексика предмети бевоситаи фикронӣ буда, ба тамоми соҳаҳои ҳаёт дохил шуда, ба инъикоси на танҳо воқеияти реалӣ, балки воқеияти хаёлӣ ҳам ёрӣ мерасонад. Дар фаъолияти зиндаи нутқӣ ҷанбаи лексикӣ ва грамматикӣ аз ҳам ҷудонашавандаанд: грамматика луғатро ба тартиб медарорад, ки дар натиҷаи он воҳидҳои маъно – асоси ҳамагуна фаъолияти нутқ ба вуҷуд меоянд. Донистани «калима» маънои донистани шакл, маъно ва истифодаи онро ифода мекунад. Оид ба шакли калимаҳо сухан ронда, мо шакли овозии онро дар назар дорем, ки бидуни он калимаро дуруст фаҳмидан ва худ ба таври зарурӣ баён намудан ғайриимкон аст. Инчунин шакли графикии онро ба инобат гирифтан зарур аст, ки бидуни он калима ҳангоми хондан шинохта намешавад ва навиштан ҳам мумкин нест. Агар калима дар ташаккули шаклҳои грамматикӣ ягон вижагие дошта бошад, пас дар ин бора ба хонандагон дар марҳилаи шиносоӣ хабар додан лозим аст, то дар истифодаи минбаъдаи ин калима ба хатогӣ роҳ надиҳад. Дар мавриди маъно бошад, дар забони англисӣ низ ба мисли дигар забонҳо, калимаҳо метавонанд якчанд маъно дошта бошанд. Ба ғайр аз маънои калима, инчунин тобиши онро нишон додан лозим аст, яъне пайвандҳое ки ин калима ба миён меорад, пеш аз ҳама мазмуни иҷтимоии он, ки бо корбурди калима алоқаманд аст. Маҳз дар ин марҳила ташаккули салоҳиятҳои иҷтимоию забонӣ ва иҷтимоию фарҳангӣ имконпазир аст.
Масалан, дар миёни бритониёиҳо, чунин пайванди калимаҳо чун «13-ум, ҷумъа» бо бадбахтӣ ва нокомӣ алоқаманд аст. Ҳангоме ки сухан дар бораи корбурди калима меравад мо на танҳо маънии онро дар назар дорем, балки дар дохили ҷумла истифодашавӣ ва идоракунии онро низ мефаҳмем. Барои мисол калимаи "to like" метавонад ҳам бо сохторҳои инфинитии "to like to do sth" ва ҳам бо сохтори герундий "to like do sth" истифода шавад, дар ҳоле ки синоними «to enjoy» танҳо бо герундий истифода мешавад.
Рогова Г.В. пеш аз азхуд кардани лексика вобаста ба намудҳои фаъолияти нутқи инкишофёфта вазифаҳои зеринро муайян мекунад.
Барои истифодаи калимаҳо дар намудҳои барқарорсозии фаъолияти нутқ зарур аст:
- калимаро дар хотира пайдо кардан, аз ин рӯ зарур аст аввал бояд дар хотира нигоҳ дошта шавад;
- талаффуз кардани он, ки азхудкунии шакли фонетикии онро дар назар дорад;
- ба эътибор гирифтани мувофиқат дар асоси маъноӣ ва меъёрҳои грамматикӣ;
- ворид намудани мувофиқат дар ҷумла ва матн.
Барои намудҳои ресептивии фаъолияти нутқӣ ба шумо лозим аст:
- пайванди тасвири графикӣ ё мутобиқ ба он навъи калима бо маънои лексикӣ;
- дар робита бо калимаҳои дигар муайян намудани шакли грамматикии калима, ки боиси дарки маъно мегардад.
Дар ҳама ҳолатҳо зарур аст, ки ҷанбаи луғавии навъҳои фаъолияти нутқӣ тарзе омӯхта шаванд, ки хонандагон шиддати вазифаи коммуникативиро пайваста эҳсос кунанд, яъне ки барои ифодаи фикр ба онҳо кадом калимаҳо лозиманд.
Чи дар муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ ва чи дар макотиби таҳсилоти миёнаи умумӣ ҳангоми таълими лексика истифода бурдани воситаҳои техникӣ зарур буда, дар хотир нигоҳ доштани маводи нави луғавӣ (презентатсияҳо, расмҳо, видеоҳои кӯтоҳ дар мавзӯъҳои дарс; сурудҳо бо истифода аз маводи нави лексикӣ; барномаҳои илмӣ, ки барои васеъ кардани захираи луғавӣ хизмат мекунанд; филми хурд) зарур дониста мешавад.
Маҳз истифодаи тасвирҳо барои беҳтар дар хотир нигоҳ доштан хизмат мекунад, зеро беҳуда нагуфтаанд, ки: «Аз сад бор шунидан, як бор дидан беҳтар аст».
Имкониятҳои зерини воситаҳои техникӣ ва роҳҳои истифодаи онҳоро ҳангоми таълими лексикаи англисӣ метавон қайд кард:
- ҳангоми пешниҳоди маводи нави лексикӣ истифода намудан зарур аст, то визуализатсия дар якҷоягӣ бо маводи аудиоӣ барои беҳтар азхуд намудани мавод ва дар хотир нигоҳ доштан хизмат кунад;
- ҳангоми презентатсия воситаҳои техникиро бештар аз 15-20 дақиқа аз истифода набаред;
- агар имконпазир бошад, шумо метавонед видеоҳои кӯтоҳеро барои маводи нави лексикӣ интихоб кунед (ташкили намоиши слайдҳо), ки метавонад дар бораи таърихи пайдоиши ягон калимаи ҷолиб ё мавзуи мушаххасе бошад (масалан, дар мавзуи Ҳеллоуин). Видео ё намоиши слайдҳо метавонад аз 10 то 15 дақиқа давом кунад;
- дар асоси барномаҳои компютерии санҷишӣ ва бозӣ бо истифода аз имкониятҳои визуалӣ, шумо метавонед донишҳои андӯхтаро мустаҳкам кунед; ҳангоми иҷрои супоришҳо воситаҳои техникӣ ба сифати таъминоти маълумотӣ ва иттилоотӣ хизмат карда метавонанд (луғатҳои автоматӣ, барномаҳои интихоби синонимҳо ва антонимҳо);
- шумо метавонед сурудҳои машҳури аудиоӣ ва инчунин клипҳои филмҳои кӯтоҳмуддати 30-45 дақиқаро истифода баред (беҳтараш филмҳо аз китобҳои пурфурӯши нависандагони шинохта, ба мисли «Шерлок Холмс» – и Артур Конан Дойл, «Бо шамол гузаштааст» аз ҷониби Маргарет Митчелл), инчунин видеофилмҳо дар бораи касбҳо ва мусоҳибаҳо барои васеъ кардани захираи луғавии донишҷӯён мусоидат мекунад;
- истифодаи зуд-зуд аз воситаҳои техникии таълим ба васеъ шудани базаи луғавии донишомӯзон мусоидат мекунад;
- шуморо зарур аст, ки ба таври тадриҷӣ ба маводҳои мураккабтар бо истифода аз воситаҳои техникӣ гузаред ва малакаҳои лексикии донишҷӯёнро инкишоф диҳед.
Ҳамин тавр, воситаҳои техникӣ барои фаҳмонидани луғат ёхуд таълими он ҳамчун аёният худмат намуда, имконият фароҳам меоранд, донишҷӯён маънии калимаи навро хубтар дарк намоянд ва онро ба тезӣ аз ёд кунанд ва дар нутқашон истифода намоянд.
.png&w=640&q=75)
