Тарзи лексикии ифодаи инкор ин тарзи ифода бо ёрии феълҳо, ҷонишинҳо, исмҳо, зарфҳо бо маънои инкорӣ мебошад. Категорияи инкор, ки дар дар забони англисӣ ба воситаҳои муайян ифода мегардад. Аз чумла ҷонишинҳои манфӣ: «none», «nobody», «nothing», «neither» ва зарфҳои инкорӣ : «never», «nowhere», «neither». Ҷонишинҷои манфӣ ба мавҷуд набудани ашё далолат мекунанд. Ҷонишини манфии no бо ҷонишинҳои some ва any ҳамнишин мешаванд. Ҷонишинҳои мураккаби инкоркунанда ба вазифаи аъзои ҷумла истифода мегарданд. Ҷонишини nobody (no one) ба вазифаи муайянкунанда баромад кунад мисол: It’s nobody’s fault, but your own.
Ҷонишини none метавонад ҳам шахсро ва ҳам ашёро ифода кунад ва ҳамзамон дар шакли танҳо ва ҳам ҷамъ мавриди истифода қарор гирад: None, not even Mary, dared cross-examine Ralph…
Ҷонишини none эквиваленти ибораҳои субстантивӣ аст, ки он бо феъл дар шакли танҳо ва ҷам ҷамъ меояд: None of them is going to get anything of me.
None инчунин барои ифодаи ҷам шахс ва ҷам ашё истифода мегардад: - «Have you got any spare pencil?» - «Nor, I have none…»
Ба гурӯҳи ҷонишинҳои инкоркунанда, ҷонишини neither дохил мешавад, ки он дар таркиби ҷумла бо мақсади ифодаи маънои инкор истифода мешавад.
Ҷонишинҳои мураккаб барои ифодаи шахс: Nobody, no one ва ашё: nothing истифода гардида, дар ифодаи маънои инкор, дар таркиби ҷумла хусусиятҳои маъноӣ ва услубии хос доранд: He cared for nobody and for nothing – except dominion and the wonders of his brain.
С.А. Васильева зикр мекунад, ки «… ба сифати категорияи алоҳида ҷонишинҳоро барои забони англисӣ зарур аст шартӣ шуморид, зеро ҷонишинҳои манфӣ маънои ҳамнишинии ҷонишинҳои номуайянро бо ҳиссачаҳои инкорӣ ифода мекунанд: not: nobody → not ва anybody; neither → not ва either» [8, с. 67].
Дар забони англисӣ ҷонишинҳои ифодакунандаи категорияи инкор аз ҷиҳати сохт гуногун буда, бештар дар шакли мураккаб мавриди истифода қарор мегиранд: nobody, nothing аз ҷумлаи онҳо мебошанд. Ин гурӯҳи ҷонишинҳо дар осори хаттии англисӣ хеле зиёд мавриди истифода қарор мегиранд. Мисол: And all the time I knew nothing about it. I knew nothing, absolutely nothing. And the rest knew little.
Зарфи инкории never дар юнитаи 10 – ум ба донишҷӯён омӯзонида мешавад, зеро дар ин дарс таълими замони ҳозираи номуайяни феъли забони англисӣ ба нақша гирифта шудааст [5, с. 78].
Боиси қайд аст, ки замони ҳозираи номуайян бо номи Present Simple (Present Indefinite) амалҳои доимӣ ва такрорӣ ифода мекунад. Шакли инкории он тавассути бо феъли ёридиҳандаи do ва ҳиссачаи not сохта мешавад. Ба донишҷӯён фаҳмонида мешавад, ки замони мазкур бо зарфҳои always, usually, often never истифода бурда мешавад. Ба онҳо маънои ин зарфҳо тавассути усули функсионалӣ фаҳмонида мешавад. Мусаллам аст, ки «дар методикаи таълими забони хориҷӣ ду усули ба хонандагон шинос намудани ҳодисаи грамматикӣ ва лексикӣ ба ҳукми анъана даромадааст:
- усули баёнкунӣ;
- усули функсионалӣ.
Тибқи усули якум, шакл ва маънои ҳодисаи грамматикӣ тавассути қоидаҳо шарҳу баён карда мешавад. Аз рӯи усули функсионалӣ истифодаи ҳодисаи грамматикӣ дар матн намоиш дода мешавад. Фаҳмиши ин ду усул чунин аст: Яке аз қоида ба машқ ва дигаре аз мисолҳо ба машқ гузаштанро талқин мекунад [9, с. 86]. Бо назардошти мақсади асосии таълими забони хориҷӣ истифодабарии усули функсионалӣ ҳангоми шиносоӣ бо зарфҳо беҳтар мебошад. Барои фаҳмонидани маънои онҳо аз ҷумлаҳои зерин истифода бурдан мумкин аст:
We always get up in the morning and go to bed in the evening.
Sometimes I get up late in the morning.
Muslims never eat pork.
Ҳангоми шунидани ин ҷумлаҳо донишҷӯён маънои зарфҳои истифода бурдашударо дарк карда метавонанд.
Барои мустаҳкам намудани истифодабарии шакли инкори ин замон бо донишҷӯён машқҳои тақлидӣ, табодулӣ, ҷойивазкунӣ, омехта ва муоширатӣ гузаронида мешавад.
1) тақлидӣ
Teacher: Listen to me and if you agree with me say it.
I am never late for my lessons.
Students: I am never late for my classes too.
T: I am never rude with my mother.
2) табодулӣ
Ба суханони ман таваҷҷуҳ кунед ва ақидаи худро нисбати он ифода кунед:
Teacher: I never listen to the pop music.
Student: I always (usually sometimes) listen to the pop music.
3) ҷойивазкунӣ:
Ба гуфтори ман гӯш кунед ва зарфи замони онро онро иваз намоед.
Teacher: I always come to the University by taxi.
Students: I never come to the University by taxi.
4) машқҳои омехта:
Ҷумлаҳои зерини матнро шунида, онҳоро ба охир расонед.
I always….
I never….
I usually…
Пас аз иҷроиши ин машқҳо бо донишҷӯён машқҳои муоширати гузаронида мешавад:
Speak about actions which you never do.
Name the places which you have gone.
Дар боло баъзе намудҳои машқҳо оварда ва тавсиф карда шуданд, вале дар ин кор баёни ҳамаи машқҳои грамматикӣ ва лексикӣ имконнопазир аст. Намунаҳои иловагии машқҳое, ки малака ва маҳорати лексикии донишҷӯёнро тавассути калимаҳои инкорӣ ташаккул медиҳанд, инҳоянд:
- spell the words correctly;
- define the opposite meaning of the words;
- match two words, two halves of the sentences, two columns.
- select a word from the list;
- give a synonymous word, give an antonym;
- give different definitions of the same words ва ғайра.
Дар сатҳи синтаксис инкор тавассути ҷумлаҳои инкории забон ифодаи худро меёбад. Усулҳои асосии инкории синтаксисӣ инҳоянд: ҷавоби инкори кӯтоҳ, инкор дар ҷумлаҳои бешахс, ҷумлаҳои инкорӣ, ҳиссачаҳои инкорӣ.
Олимон ва мутахассисони забони англисӣ Илиш Б.А., Иванова И. П., Бурлакова В.В., Почепсов Г.Г., Каушанская В.Л., Блох М.Я. дар бораи ҷумлаҳои забони англисӣ кор карда, ҷумлаҳои инкориро ба гурӯҳи ҷумлаҳои ҳикоягӣ дохил кардаанд. Блох М.Я. дар китоби худ “Теоретическая грамматика английского языка” чунин навиштааст, ки ҷумлаҳо аз рӯйи мақсади гуфтор ба ҳикоягӣ, саволӣ ва амрӣ ҷудо мешаванд. Ва дар ҳамон ҷо қайд мекунад, ки ҷумлаҳои ҳикоягӣ дар навбати худ, ба тасдиқӣ ва инкорӣ ҷудо карда мешаванд [3, с. 51].
Илова бар ин, дар китоби Татяна Камянова “Грамматика английского языка: теория и практика” омадааст, ки ҳамаи намудҳои ҷумла: хитобӣ, саволӣ, ҳикоягӣ, амрӣ шакли инкорӣ доранд, ки барои рад намудани ин ё он амалу ҳолат хидмат мекунанд.
Ҷумла аз нуқтаи назари грамматикӣ инкорӣ аст, агар он, новобаста аз миқдор, ҳиссачаҳои инкорӣ, калимаҳои инкорӣ, аз ҷумла ҷонишинҳои ва зарфҳои инкорӣ дошта бошад. Муносибати шаклҳои лексикӣ ва грамматикии ифодаи инкор омилест, ки хусусияти умумии сохтори маънии фикрро муайян мекунад.
.png&w=640&q=75)
