Дар замони ҷаҳонишавӣ ва густариши равандҳои ҳамгироии фарҳангӣ масъалаи ташаккули салоҳияти байнифарҳангӣ дар омӯзгорони ояндаи забони англисӣ ба яке аз масъалаҳои муҳими методикаи таълими забонҳои хориҷӣ табдил ёфтааст. Муносибатҳои байналмилалӣ, муоширати байнифарҳангӣ ва зарурати ба таври муассир ворид шудан ба муҳити забон ва фарҳанги хориҷӣ талаб менамояд, ки омӯзгорони забонҳои хориҷӣ на танҳо дониш ва малакаи забонӣ, балки қобилияти дарк ва эҳтироми арзишҳои фарҳангҳои дигарро низ дошта бошанд.
Дар асоси таҳқиқотҳои муосир мафҳуми «салоҳияти байнифарҳангӣ» ҳамчун маҷмӯи дониш, малака, қобилият ва муносибатҳое фаҳмида мешавад, ки ба шахс имкон медиҳанд дар вазъиятҳои муоширати байнифарҳангӣ ба таври муассир амал намояд. Ин мафҳум аз як сӯ бо «салоҳияти муоширатӣ» ва аз сӯи дигар бо «салоҳияти иҷтимоӣ ва фарҳангӣ» робитаи зич дорад. Ҳанӯз Д. Ҳаймс [15] ва баъдан М. Канал ва М. Суэйн [13] дар таҳқиқоти худ нишон додаанд, ки муоширати муассир танҳо дар сурате имконпазир аст, ки шахс ҳам қоидаҳои грамматикӣ ва ҳам қоидаҳои иҷтимоиву фарҳангии истифодаи забонро дарк кунад.
Тибқи назарияи методии муосир, омӯзгори забони хориҷӣ бояд шахсияти фарҳангӣ бошад, ки дар фаъолияти таълимии худ ҳамчун воситаи робитаи ду фарҳанг – фарҳанги миллӣ ва фарҳанги забони мавриди омӯзиш амал намояд. Аз ин рӯ, омӯзиши забони хориҷӣ бояд на танҳо бо ҳадафи азхудкунии системаҳои забонӣ, балки барои таҳкими тавоноии фаҳмиши фарҳангҳои гуногун ва ташаккули тафаккури байнифарҳангӣ сурат гирад.
Дар шароити Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки кишвари бисёрмиллат мебошад, масъалаи ташаккули салоҳияти байнифарҳангӣ аҳамияти хосса дорад. Донишҷӯёни муассисаҳои таҳсилоти олии кишвар намояндагони қавму миллатҳои гуногунанд ва фарогирии забони хориҷӣ барои онҳо на танҳо воситаи муошират бо хориҷиён, балки воситаи таҳкими ҳамдигарфаҳмӣ ва эҳтироми фарҳангҳо дар дохили ҷомеа низ мебошад.
Бо ин мақсад, зарурати татбиқи усулҳои инноватсионӣ дар таълими забони англисӣ дар муассисаҳои таҳсилоти олӣ эҳсос мегардад. Дар ин раванд, муаллим на танҳо нақши роҳбар ва манбаи донишро мебозад, балки ҳамчун ташкилдиҳандаи муколамаи фарҳангҳо, роҳнамо ва фасилитатор амал мекунад. Ҳадафи асосӣ – ташаккули шахсияти донишҷӯе, ки қобилияти фаҳмидани фарҳанги дигарро бе аз даст додани арзишҳои миллӣ дошта бошад.
Ҷараёни таълим бояд ба принсипҳои ҳамгироии фарҳангӣ такя кунад. Яъне донишҷӯ дар раванди омӯзиши забони англисӣ бояд имкони муқоисаи фарҳангҳои англисӣ ва тоҷикӣ, мушоҳидаи монандиҳо ва тафовутҳо, таҳлили арзишҳои иҷтимоиву ахлоқӣ ва тарзи зиндагиро дошта бошад. Танҳо дар чунин шароит ташаккули ҳақиқии салоҳияти байнифарҳангӣ имконпазир аст.
Омӯзиши забони хориҷӣ танҳо воситаи муошират нест, балки равандест, ки дар он инсон маънавият, фарҳанг ва ҷаҳонбинии худро такмил медиҳад.
Аз нигоҳи назариявӣ, принсипҳои асосии ташаккули салоҳияти байнифарҳангӣ аз чунин унсурҳо иборатанд: принсипи фаъолият ва эҷодкорӣ, ки донишҷӯро водор месозад мустақилона фикр кунад ва андешаи худро дар муҳити фарҳангӣ баён намояд; принсипи фардият, ки фарқиятҳои шахсии донишҷӯёнро ба назар мегирад; принсипи функсионалӣ, ки истифодаи воқеии забонро дар вазъиятҳои табиии муошират таъмин мекунад; принсипи навоварӣ ва вазъиятнокӣ, ки дар он ҳар як вазифаи таълимӣ ба муҳити фарҳангӣ вобаста мешавад; принсипи ҳамгироии намудҳои фаъолияти нутқӣ, ки шунидан, хондан, гуфтан ва навиштанро дар як воҳиди таълим муттаҳид месозад.
Дар раванди таҳқиқоти мо, масъалаи ташаккули салоҳияти байнифарҳангӣ дар асоси таҷрибаи муассисаҳои таҳсилоти олии Ҷумҳурии Тоҷикистон баррасӣ гардид. Таҳлил нишон дод, ки дар барномаҳои амалкунандаи фанни «Амалияи нутқи шифоҳӣ ва хаттӣ» ҳанӯз ҳам норасоӣ дар ҷиҳати ҳамгироии фарҳанги миллӣ ва англисӣ мавҷуд аст.
Масалан, барои донишҷӯёни тоҷик, ки аксаран имкони муоширати мустақим бо хориҷиён надоранд, моделсозии вазъиятҳои воқеии муошират бо намояндагони фарҳангҳои дигар аҳамияти калон дорад. Барои ин дар раванди тадқиқот машқҳои махсус пешниҳод гардиданд, ки метавонанд вазъиятҳои воқеӣ ва хаёлӣро таҷассум намоянд.
Татбиқи чунин машқҳо имконият медиҳад, ки донишҷӯён дар муҳити таълимӣ на танҳо сухан гуфтанро ёд гиранд, балки дарк намоянд, ки ҳар як сухан, ишора ва вокуниш дорои заминаи фарҳангӣ мебошад.
Илова бар ин, истифодаи матнҳои аутентикӣ (асли англисӣ) дар синф яке аз усулҳои муассири ташаккули салоҳияти байнифарҳангӣ ба ҳисоб меравад. Чунин матнҳо метавонанд дорои маълумоти фарҳангӣ, иҷтимоӣ ва таърихии кишварҳои англисзабон бошанд. Аммо, тавре ки М.Н. Кузнетсова [6, с.56] ишора мекунад, бояд тавозун байни маълумоти фарҳангии хориҷӣ ва миллӣ ҳифз гардад, то донишҷӯён тавонанд муқоисаи фарҳангҳоро анҷом дода тавонанд.
Таҳқиқ нишон дод, ки барои ташаккули салоҳияти байнифарҳангии донишҷӯёни тоҷик бояд принсипҳои зерин дар омӯзиши забони англисӣ риоя шаванд:
- ҳамгироии фарҳанги миллӣ ва англисӣ дар мундариҷаи таълим;
- истифодаи маводҳои аутентикӣ ва визуалӣ;
- фароҳам овардани муҳити амалӣ барои муоширати фарҳангӣ;
- ташкили кор дар гурӯҳҳо ва баҳсҳои интерактивӣ;
- ҳавасмандгардонии донишҷӯён ба муқоисаи арзишҳои фарҳангӣ.
Дар натиҷаи тадқиқоти таҷрибавӣ муайян гардид, ки донишҷӯёне, ки дар дарсҳо фаъолона дар чунин навъҳои муоширати фарҳангӣ иштирок кардаанд, сатҳи баланди фаҳмиши фарҳангҳои дигарро нишон доданд. Онҳо тавонистанд ба осонӣ фарқиятҳои фарҳангиро дарк намоянд, иштибоҳҳои муоширатиро пешгирӣ кунанд ва дар муошират бо хориҷиён эҳсоси боварӣ ва озодиро нишон диҳанд.
Ҳамин тавр, омӯзиши забони англисӣ дар муассисаҳои таҳсилоти олии Тоҷикистон бояд ҳамчун муколамаи доимии фарҳангҳо дар асоси баробарӣ, эҳтиром ва фаҳмиши мутақобил ташкил гардад. Ин раванд на танҳо сатҳи муоширатии донишҷӯёнро баланд мебардорад, балки барои ташаккули шахсияти бофарҳанг ва масъулиятшинос муҳим мебошад.
Аз натиҷаи тадқиқотҳо бармеояд, ки ҳамгироии муколамаи фарҳангҳо дар таълими забони англисӣ як унсури муҳими рушди шахсияти донишҷӯён ва баланд бардоштани сатҳи касбии омӯзгорони оянда мебошад. Салоҳияти байнифарҳангӣ на танҳо як ҳадафи методӣ, балки як арзиши иҷтимоиву маънавӣ мебошад, ки барои таҳкими ҳамзистӣ ва эҳтироми фарҳангҳо дар ҷомеаи муосир замина мегузорад.
.png&w=640&q=75)
