Автор(-ы):
Jabbarova Konul Imran
Hamidov Ibrahim Elxan
Секция
Информационные технологии, телекоммуникации
Ключевые слова
Аннотация статьи
Finding an optimal solution is a difficult process when there are many similar options. Effective techniques are required to solve this type of problem. The article uses weighted sum model (WSM) and weighted product method (WPM) methods to find the most suitable alternative between the various options.
Текст статьи
1. Giriş
Çoxmeyarlı qərar qəbuletmənin təxminən 40 illik qısa tarixi vardır. Bu müddət ərzində tədqiqatçılar bu sahəni araşdırmış və təxminən 70 çoxmeyarlı qərar qəbuletmə üsulu təklif olunub. Çoxmeyarlı qərar qəabuletmə iki 2 kateqoriyaya bölünür [1]:
Çoxmeyarlı qərar qəbuletmə analizi bir-birinə uyğun olmayan və ziddiyyətli bir çox meyarın olması, meyarlar arasında fərqli ölçü vahidləri və olduqca fərqli alternativlərin olması kimi bəzi unikal xüsusiyyətlərə malikdir. Çoxattributlu qərar qəbuletmə və Çoxhədəfli qərar qəbuletmə problemləri qərar qəbul edənin üstünlük verdiyi sturuktura görə iki yerə bölə bilir. Əgər burada yalnız hədəfə üstünlük verən sturuktur varsa, problem qərar verəndən asılı olmayaraq fərdi qərar qəbuletmə adlnır. Digər tərəfdən fərdlər (maraq qrupları) müxtəlif hədəfə üstünlük verən sturukturlar varsa bu qrup qərar qəbuletmə məsələsi olur [4].
Çoxmeyarlı qərar qəbuletmə üsullarında müxtəliflik var. Müxtəliflik geniş bir seçimlər içərisindən müəyyən bir problem üçün uyğun texnika seçimində rahatlığı yaradır. Lakin bu texnikaların bu qədər böyük müxtəlifliyi uyğun seçimin tapılmasını mürəkkəbləşdirir. Texnikaların hər birinin öz güclü və zəif tərəfləri var [3]. [3]-da çoxmeyarlı qərar qəbuletmə üsullarının həm güclü və həm də zəif tərəflərini işıqlandıran iki üsuldan istifadə olunmuşdur.
Çoxmeyarlı qərar qəbuletmə üsulları bir-birinin ardınca gedən müxtəlif əlaqəli addımlardan ibarətdir. [5]-də bir sıra addımlardan istifadə edərək metodologiyaların əsas konsepsiyasını təsvir edən ümumi bir ÇQQ üsullarının ümumi modeli təqdim edilir (Şəkil 1) [4, 6, 7].
Bu məqalədə optimal noutbuk modelinin seçimi üçün çoxmeyarlı qərar qəbuletmə usüllarından ən çox istifadə olunan çəki əmsallı cəm və çəki əmsallı hasil üsulundan istifadə olunur.
Şəkil. Çoxmeylı qərar qəbuletmə üsullarının ümumi modeli
Məsəlnin qoyuluşu və həlli
Seçim prosesini optimallaşdırmaq üçün alternativləri və verilən seçimləri sıralamağa kömək edə biləcək bazaya ehtiyac var. Bunun üçün alternativlərin ayrıseçkiliyə kömək edə biləcək bəzi keyfiyyət və kəmiyyət amilləri seçilməlidir. Bu cür amillər meyar adlanır. Optimal seçim üçün alternativlər seçilmiş meyarlarla müqayisə olunur.Müxtəlif texnikaları təsvir etmək üçün bu sənəddə istinad kimi istifadə olunan problem – alternativlər eyni və ya fərqli şirkətlərdən olan “noutbukdur”; meyarlara həm keyfiyyət, həm də kəmiyyət meyarları daxildir:
Cədvəl
Ümumi qərar qəbuletmə matrisi
Alternativlər\Meyarlar |
Qiymət |
RAM |
Yaddaş |
CPU Tezlik |
Görünüş |
---|---|---|---|---|---|
Apple |
2899 |
8GB |
128 GB SSD |
3.60 GHz |
Əla |
Asus |
1549 |
8GB |
1024GB(1TB) HDD |
2.50 GHz |
Kafi(orta) |
Acer |
2349 |
8GB |
1024GB(1TB) HDD |
2.3 GHz |
Yaxşı |
HP |
1699 |
8GB |
1024GB(1TB) HDD |
4 GHz |
Yaxşı |
Lenovo |
2999 |
8GB |
512 GB SSD |
2.90 GHz |
Kafi(orta) |
Sonra 5 ballıq sistemdə linqvistik termləri miqyaslayaq:
Zəif |
1 |
Ortalamanın aşağısında |
2 |
Kafi |
3 |
Yaxşı |
4 |
Əla |
5 |
1) Çəki əmsallı cəm üsuli aşagıdakı addımlarda ibarətdir:
a) İlk olaraq qərar qəbuletmə matrisi qurulur:
b) Verilmiş dəyərləri normallaşdırırılır.
Faydalı atributlar üçün X= x/xmax
Faydasız atributlar üçün X= xmin/x
c) Əgər burada m alternativ və n meyar varsa o zaman bunlardan qane edən (maksimizasiya vəziyyəti) ən yaxşı alternativi seçmək üçün bu ifadəyə baxaq:
(1)
Alınan nəticələr 4-cü alternativin ənyaxşı alternative olduğunu göstərir.
2. Çəki əmsallı hasil üsulu
a) İlk olaraq qərar qəbuletmə matrisi qurulur:
b) Verilmiş dəyərləri normallaşdırırılır.
Faydalı atributlar üçün X= x/xmax
Faydasız atributlar üçün X= xmin/x
c) Hər i-ci dəyərin üstünlük qiyməti iki düsturla hesablanmalıdır:
(2)
Çəki əmsallı hasil üsullundan alınan nəticələr 4-cü alternativin optimallığını göstərir.
Nəticə
Məqalədə ən yaxşı noubuk modelinin seçimində çoxmeyarlı qərarqəbuletmə üsullarından olan Çəki əmsallı cəm və Cəki əmsallı hasil üsulklarından istifadə olunur. Meyarların və ya alternativlərin sayı daha çox olduqda bu üsullardan istifadə daha məqsədəuygundur. Alınan nəticələrin adekvatlıgı bu üsulun istifadəsinin səmərəliliyini bir daha sübut edir.
Список литературы
Поделиться
Jabbarova K. I., Hamidov I. E. Application of multi-criteria decision-making method to choose the best laptop model for the university // Актуальные исследования. 2021. №14 (41). С. 22-26. URL: https://apni.ru/article/2158-application-of-multi-criteria-decision-making