Автор(-ы):
Bakhishova Zarifa Natig
Секция
Энергетика
Ключевые слова
Аннотация статьи
In this article have been studied classification of alternative fuels and their types. The issues of application and expansion of natural gas as an alternative to modern gas for the Republic of Azerbaijan instead of gasoline and diesel fuel were considered and analyzed.
Текст статьи
Giriş
Qeyd edək ki, ümumiyyətlə, yanacaq o maddələrə deyilir ki, o yanma zamanı çox böyük miqdarda istilik ayıra bilsin. Yanacaqlar iki növə bölünür: təbii və süni. Yanma prosesli yanacaqlar üzvü və qeyri-üzvü mənşəlidirlər. Yanacaqlar bərk (daş, kömür, oduncaq, torf və s), maye (benzin, kerosin, liqroin, mazut və s) və qaz şəkilli (karbon qazlı birləşmələr) olurlar.
Qaz yanacaqları kalorilik dərəcəsinə görə üç əsas qrupa bölünür: az kaloriyalı, orta kaloriyalı və yüksək kaloriyalı. Domna qazı aşağı kaloriyalı, koks qazı orta kaloriyalı və yüksək kaloriyalı yanacaqlara təbii (3500 KC), müşaətedici neft qazı (4500KC) və sıxılmış neft qazı (4600 KC).
Neft yataqlarında və neftin çıxarılması etaplarında alternativ yanacaq iki əsas yerə bölünür [1]: sıxılmış neft qazı və sıxılmış müşaətedici qaz (şəkil 1).
Şəkil 1. Alternativ yanacaqların sinifləşdirilməsi
Sıxılmış təbii məişəli qaz (şək 2) sıxlaşdırılmış təbii neft yanacağına nisbətən bir sıra müsbət cəhətli üstünlüklərə malikdir [1]:
Şəkil 2. Alternativ yanacaqların sinifləşdirilməsi sxemi
Qeyd etmək olar ki, müddət keçdikcə neftin dünya ehtiyatları tükənmək üzrədir, odur ki, neft təbiətli yanacaq, yəni alternativ yanacaq, növlərinin axtarılması və yaradılması məsələsi, zərurəti qarşıya çıxır. Neft təbiətli yanacaqlara bütöv avtomobil yanacaqları daxildir, ancaq benzin və dizel yanacaqları istisna olmaqla [1].
Sıxılmış neft qazı bir əlavə material kimi neftin destruktiv emalı prosesində alınır və bu məhsul neftin və neft qazının alınmasının 30%-ı təşkil edir. [1] Bu məhsulun tərkibi propan-butan traksiyalarından təşkil olunur.
Tədqiqatların nəticələri göstərir ki, sıxılmış qaz benzinlə müqayisədə aşağıdakı üstünlükləri qeyd etmək olar: [1]
“Enerji” termini altında onun müxtəlif növləri anlaşılır, [3] onların əsaslarını qeyd edək:
Neft-qaz ənənəvi enerji mənbələrinin istismarı hesabının tədricən tükənməsinin və onlardan istifadə zamanı ətraf mühitə külli miqdarda vurulan ziyanı nəzərə alaraq, gələcəyimiz üçün ekoloji cəhətlərdən təmiz və ehtiyatlılığı cəhətdən bərpa olunan (bol) alternativ enerji mənbələrindən (Günəş və külək enerjisi, kiçik su-elektrik stansiyaları (SES), termal sular, biokütlə enerjisi və s.) istifadə problemləri ön plana çıxır.
Adları qeyd olunmuş alternativ enerji mənbələrindən hal-hazırda, dünyanın sənaye cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrində - ABŞ, Kanada, Finlandiya, Norveç, Danimarka, İspaniya, Yaponiya, Çin, Almaniya kimi sahələrdə daha qabaqcıl mövqe tuturlar. Belə ki, bu ölkələrdə statistikaya görə bərpa olunan enerji mənbələrinin payına ümumi istehsal olunan enerjinin 13,5% düşür. [2]
Alternativ enerji mənbələri
Alternativ enerji mənbələrinin müqayisəli təhlili aşağıdakı kriteryalara əsasən aparılır:
Alternativ enerji mənbələrinin gücləri aşağıda göstərilmiş qiymətləri ödəyir: [2] kiçik (az) güclü – 250 - 1000kVt, orta güclü – 1 - 5 MVt, və böyük güclü – 5MVt və çox.
Alternativ yanacaqların texniki-iqtisadi göstəriciləri aşağıdakılardır
Azərbaycan avtomobil bazarının istifadə etdikləri yanacaqların (benzin, dizel, qaz) istifadəsinin təhlilinin nəticələrinə əsaslanaraq göstərmək olar [4]:
Çıxış yolu kimi təbii qazla işləyəcək avtonəqliyyata CNG tətbiq edilmiş avtomobillərin sayının artırılmasında görünür.
Nəticə
***
ALTERNATİV YANACAQLARIN MÜQAYİSƏLİ TƏHLİLİ
Mücərrəd. Alternativ yanacaqların sinifləşdirilməsi, onların növləri araşdırılmışdır. Azərbaycan Respublikası üçün müasir tələblərə uyğun olan təbii qazın bir alternativ maddə kimi benzin və dizel yanacaqların əvəzinə nəqliyyatda tətbiqi və genişləndirilməsi məsələləri nəzərdən keçirilmiş və təhlil olunmuşdur.
Açar sözlər: təbii qaz, benzin, dizel yanacağı, enerji, avtomobil.
Список литературы
Поделиться
Bakhishova Z. N. Comparative analysis of alternative fuels // Актуальные исследования. 2021. №41 (68). С. 10-12. URL: https://apni.ru/article/3047-comparative-analysis-of-alternative-fuels