Мусаллам аст‚ ки пайвандакҳо муҳимтарин воситаи алоқаи калимаҳо ва ҷумлаҳо маҳсуб гашта‚ онҳо аз рӯи вазифа ва маъно ба гурӯҳҳои пайвандакҳои пайвасткунанда ва тобеъкунанда ҷудо мешаванд [3, 9, 10]. Пайдост‚ ки пайвандакҳои пайвасткунанда дар рабти калимаҳову ҷумлаҳо ва пайвандакҳои тобеъкунанда танҳо дар алоқаи ҷумлаҳо хизмат мекунанд. «Дар дақиқ ифода кардани муносибати маъноии ҷумлаи пайрав бо сарҷумла воситаҳои грамматикӣ, алалхусус пайвандакҳо, нақши муҳим мебозанд. Аз ин ҷост, ки интихоби пайвандаки созгор барои фасеҳ баён намудани матлаб аҳамияти калон пайдо мекунад. Агар пайвандаки семантикӣ хоcси ягон ҷумлаи пайрав бошад, интихоби он чандон мушкил нест. Вале агар пайвандак сермаъною сервазифа бошад, дар ин маврид чӣ бояд кард? Ба андешаи мо, дар ин ҳолат бо усули трансформатсия аз қолабҳои гуногун истифода бурдан ба мақсад мувофиқ аст» [2, 4, 5, 6, 10].
Маводи фактологии ҷамъовардаи мо нишон дод‚ ки чунин пайвандакҳои пайвасткунанда дар забонҳои муқоисашаванда мавриди истифода қарор гирифтаанд:
1. Пайвандакҳои пайвасткунандаи паиҳам (Cumulative): ва و – ( -у‚ -ю‚ -ву), فَ – пас, на …на, ثُمَّ - баъд,
2. Пайвандакҳои пайвасткунандаи хилофӣ (Adversative): аммо, лекин, балки, бал‚ вагарна = بل،ولكن
3. Пайвандакҳои пайвасткунандаи ҷудоӣ (Alternative): ё, ҷуз, ё…ё‚ ва ё…. ва ё‚ илло‚ ав= ё‚ ё ки - أم، أو:.
Зимнан, бояд қайд намуд, ки дар забони англисӣ боз дигар намуди пайвандаки пайвасткунанда дида мешавад, ки он:
4. Пайвандакҳои пайвасткунандаи туфайлӣ (Illative): so, thus, for, hence, therefore:
جئْنا إلى الجامعة ولكن الأستاذ قدْ ذهبَ - Мо ба донишгоҳ омадем, аммо муаллим аллакай рафта буд.
في اليوم الأحد أذهب إلي المسرح أو استرح في االحديقةِ الراحة و الثقافة -
Дар рӯзи якшанбе ё ба театр меравам ё дар боғи истироҳатию маданӣ истироҳат мекунем.
Дар забони англисӣ як гурӯҳ пайвандакҳои пайвасткунандаи маълум ва сермаҳсулро ҷудо кардан мумкин аст, минҷумла: for- барои, and -ва, nor -ҳам, but- аммо, вале, or -ё, yet -ҳоло, so- ҳамин тавр. Воҳидҳои фақуззкир таҳти унвон ва ё ихтисораи FAN BOYS – for, and, nor, but, or, yet, so маъмуланд. Яке аз аломатҳои меҳварии пайвандакҳо дар забонҳои муқоисашаванда ин вергул буда, он пеш аз пайвандакҳо ҳамеша гузошта мешавад, дар ҳолати рабт намудани ҷумлаҳои мураккаб:
يجب أن تأخذ الكتاب الصغير والدمية والمسبحة وتغادر.
She must take the little book and the doll and the rosary and leave [1, с.154];
ومع ذلك ابتعدت عن روح الطفل!
And yet she had turned away from the spirit of the child! [1, c.157];
ركزت بحدة على ، الذي لم يكن يرتدي قفازاته أو نظارته الملونة.
Ба ҷузъ ин 3 гурӯҳе, ки мо пайвандакҳои пайвасткунандаро ҷудо намудему мушобеҳи онро дар забони арабӣ дарёфтем, инчунин дар забони арабӣ пайвасткунандаи тавзеҳӣ (шарҳдиҳанда) вуҷуд дорад: أيْ - яъне
جاء الطالبُ أيْ أحمدُ - Донишҷӯ, яъне (аниқтараш) Аҳмад омад.
Аз нишондодҳои фавқӣ аён аст, ки дар забони тоҷикӣ пайвандакҳои пайвасткунада ба се зергурӯҳ дар забонҳои арабӣ ва англисӣ бошад онҳо ба чор зергурӯҳ мунқасим мешаванд. Ҳини омӯзишу баррасии вежагиҳои грамматикии пайвандакҳои забонҳои мавриди қиёс ба назар чунин расид‚ ки онҳо аз ҳам тафовути ҷиддие надоранд. Аммо дар баробари ин‚ мебояд таъкид намуд‚ ки бархе аз ин воҳидҳо дар забони имрӯза дараҷаи истифода ва гоҳе вазифаи наҳвии хешро то андозае дигар намудаанд [7; 8; 9; 11].
Пайвандаки ва (and, و) дар забонҳои мавриди қиёс‚ аз як тараф‚ агар чун воситаи алоқаи байни ҷумлаҳои мураккаби пайваст хизмат кунад‚ аз тарафи дигар‚ ҳамчун воситаи алоқаи калимаҳо дар таркиби ибораҳо, алалхусус‚ ибораҳои чида ва пайдарпай ба назар мерасад.
The book and the notebook are on the table.
الكِتَاب والدَّفْتَر فَوْق الطَّاوِلَة.
Mohammed and Ali went.
ذَهَبَ مَحمَّد وعَلِي.
I work and listen to tranquil music.
أَعْمَل وَأَسْمَع مُوسِيْقَى هَادِئَة.
Don’t drink wine and eat pork.
لا تَشْرَب الخَمْر وتَأكُل الخِنْزِيْر.
Дар асоси мисолҳои болоӣ кас метавон чунин афзуд, ки пайвандаки пайвасткунандаи ва (and, و) на танҳо ду исм, балки дигар ҳиссаҳои номии нутқро ба якдигар рабт мекунад.
Ҳамчунин, дигар навъи пайвандаки серистеъмоли мавриди назар дар забонҳои қиёсшаванда ثُمَّ ‘later, then later’ буда, он барои “is used for sequencing but with a kind of delay in the subsequent action, as in these examples”:
Mohammed came then later Ali.
جَاءَ مُحَمَّد ثُمَّ عَلِي.
I did the homework, then later I watched TV.
كَتَبْتُ الوَاجِب ثُمَّ شَاهَدتُ التِّلْفَاز.
The ambassador visited Sana’a and later Aden.
زُارَ السَّفِيْر صَنْعَاء ثُمَّ عَدَن.
Омӯзиши муқоисавии системаи пайвандакҳо аз он шаҳодат медиҳад,
ки онҳо дар ҳар се забон новобаста аз гуногунии сохтор ва маъно, дар заминаи баъзе хусусиятҳои умумии шаклӣ ва тарзу шарти истифодабарӣ дар ҷумла бо ҳам наздикию монандӣ ва ҳам фарқият доранд.
