Использование прилагательных в английских пословицах и поговорках (с точки зрения морфологии)

Мусаллам аст, ки вежагиҳои сарфии зарбулмасалу мақолҳо хело кам мавриди таҳлилу тадқиқи махсуси паремиологҳо қарор гирифтааст. Аз ин рӯ, низоми наҳвии зарбулмасалу мақолҳо нишон медиҳад, ки як қатор хасоиси боризе ҳастанд, ки онҳо фарқияти зарбулмасалу мақолҳоро аз дигар жанрҳои фолклорӣ равшан нишон медиҳанд. Қайд кардан бамаврид аст, ки ҷумла чун воҳиди иттилоотӣ имкониятҳои коммуникативию сохториро доро буда, он дар навбати худ муносибатҳои сохториро дарбар мегирад. Фарқияти ҷумла аз зарбулмасал дар он аст, ки зарбулмасал назар ба ҷумла маҳдудтар мебошад. Лекин зарбулмасалу мақол бошад, ба ҳамаи нишонаҳои ҷумла ҷавобгӯй буда, хусусиятҳои синтаксисию морфологиро дорад [4]. Сохтори гамматикии зарбулмасалу мақолҳо ба сохтори морфологӣ ва синтаксисӣ ҷудо мешаванд. Таҳлили сохтори морфологии зарбулмасалу мақолҳои англисӣ собит менамояд, ки қариб дар ҳамаи онҳо чунин ҳиссаҳои нутқ, ба монанди исм, сифат, феъл, шумора ва ғайраҳо истифода гардидаанд [1, 2, 3].

Мо тасмим гирифтем, ки ваҷҳи корбурд ва вежагиҳои сарфии сифат дар таркиби зарбулмасалу мақолҳо батафсил мавриди баррасии ҳаматарафа қарор дода бошем, ки ҳиссаи номии нутқи номбурда яке аз ҳиссаҳои дигари калонтарин дар грамматикаи забони англисӣ маҳсуб мешавад. Чӣ тавре, ки дар китобҳои грамматика зикр гаштааст, сифат ҳиссаи мустақили нутқ буда, ба аломати предмет далолат мекунад.

Аз рӯи маъно сифатҳои забони англисӣ ба ду гурӯҳ ҷудо мешаванд. Сифатҳои аслӣ, чунин сифатҳое мебошанд, он ба аломатҳое далолат мекунанд, ки дараҷа доранд. Истифодаи онҳоро дар мисолҳо дида мебароем.

Dumb dog are dangerous.

An empty sack cannot stand upright.

Дар зарбулмасалҳои боло “dumb, dangerous, an empty” сифатҳои аслӣ мебошанд.

Сифатҳои нисбӣ ба аломате далолат мекунанд, ки ба чизе нисбат доранд.

Дар забони англисӣ онҳо бо морфемаи “en” сохта мешаванд [4, c. 42].

Дар мақолҳои зерин “an open” ва “drunken” сифатҳои нисбӣ мебошанд.

An open door may tempt a saint.

Drunken days have all their tomorrow.

Чӣ хеле ки дар боло қайд кардем, категорияи дараҷаи аломат хоси сифатҳои аслӣ мебошанд. Ин муносибат се навъ мешавад:

1. Шакли дараҷаи оддӣ (The form of the positive degree), ки аломати предметро бе қиёс зикр мекунад.

Good clothes open all doors.

Great boast, small roast.

Дар ин мақолҳо “good, great, small” сифати аслӣ буда, дар шакли дараҷаи оддӣ мебошанд ва дорои морфемаи сифрӣ мебошанд.

2. Шакли дараҷаи қиёсӣ (The form of comparative degree), ки аломати баландтари предмет нисбат ба аломати предмети дигар манзур мегардад. Истифодаи онро дар мисолҳо дида мебароем.

From bad to worse.

Easier said than done.

Дар зарбулмасали аввал ду сифат дида мешавад, ки яке “bad” дар шакли дараҷаи оддӣ ва дуюмаш “worse” дар шакли дараҷаи қиёсӣ , ки решаи сифат куллан тағйир ёфтааст, ки ин мерос аз забони қадимии англисист ва ин шаклҳои категориалии ин навъ сифатҳоро бояд дар хотир нигоҳ дошт, мисли good - better - best; bad - worse - worst;

Дар мисоли дуюм “еasier” сифати аслӣ дар шакли дараҷаи қиёсӣ омадааст ва он тавассути морфемаи “-er” сохта шудааст.

3. Шакли дараҷаи олӣ (The form of superlative degree), ки авлотарин будани аломати предмет нисбат ба аломати дигар предметҳо номбар мешавад. Шакли дараҷаи олӣ тавассути морфемаи “est” сохта мешавад, лекин дар баъзе ҳолатҳо решаи сифат куллан тағйир меёбад. Зарбулмасалҳое вомехӯранд, ки дар онҳо ду сифат истифода шудаанд:

Empty vessels make the greatest sound.

Дар ин мисол ду сифат “empty” сифати дараҷаи оддӣ ва “greatest” сифати аслии дараҷаи олӣ буда, тавассути морфемаи “est” сохта шудааст.

Cheapest is the dearest.

Сифатҳои “cheapest, dearest” дар ин зарбулмасал низ шакли дараҷаи олӣ доранд.

Дар ин ду мақоли зерин бошад, “best” ва “worst” шакли дараҷаи олӣ доранд, ки дар он решаи сифатҳо тағйир ёфтааст.

East or West home is best.

The cobbler’s wife is the worst shod.

Ҳамин тариқ, мушоҳидаҳо нишон медиҳанд, ки дар зарбулмасалу мақолҳои забони англисӣ сифати аслӣ хеле зиёд ба назар мерасад, аммо сифати нисбӣ бошад, башумор мебошад. Аз рӯи шакл дараҷаҳо бошад, аз ҳама зиёд шакли дараҷаи оддӣ мебошад, шакли дараҷаи қиёсӣ ва олӣ он қадар зиёд истифода намешаванд. Дар диссертатсияи номзадии худ М.М. Раҷабова низ қайд менамояд, ки дар зарбулмасалу мақолҳои тоҷикӣ ба сифати компонентҳои (ҷузъи) асосӣ қариб ҳамаи ҳиссаҳои мустақили нутқ меоянд ва истифодаи ҳар яки онҳо хусусияти худро дорад [4, c.14].

Лекин қайд кардан ҷоиз аст, ки ӯ оид ба феъл бошад фақат истифодаи ду замони феълӣ: замони ҳозира ва оянда ва шакли фоили феъл зиер гардидааст. Аз ин лиҳоз, мо тасмим гирифтем, ки истифодаи феъл, феълҳои модалию ёридиҳандаро дар зарбулмасалу мақолҳои англисӣ ва тоҷикӣ таҳлил карда бароем.

Хулоса, истифодаи сифат, ки яке ҳиссаи калонтарини нутқ буда, дар зарбулмасалу мақолҳои англисӣ фаровон ба назар мерасад. Аз мушоҳидаҳо ба чунин хулосае омадем, ки сифатҳои ҳам аслӣ ва ҳам нисбӣ хеле бамаврид корбаст шудаанд.

1. Ашрапов, Б.П. Морфологические особенности и уровень употребления нумеративов и счётных слов в таджикском литературном языке XVIII века (на примере исторического произведения «Тухфат-уль-хони») / Б.П. Ашрапов // Вестник Таджикского национального университета. Серия филологических наук. – 2022. – № 5. – С. 98-105.
2. Мирмухамедов О.Т. Некоторые соображения, связанные с словообразовательными элементами в литературном таджикском языке XVIII века (на примере глагольных приставок) / О.Т. Мирмухамедов, Б.П. Ашрапов // Вестник Таджикского национального университета. Серия филологических наук. – 2022. – № 4. – С. 59-67.
3. Мирмухамедов, О.Т. Арабская форма образования множественного числа в литературном таджикском языке XVIII и XX (на примере арабской формы множественного числа) / О.Т. Мирмухамедов, Б.П. Ашрапов // Вестник Таджикского национального университета. Серия филологических наук. – 2021. – № 6. – С. 53-59.
4. Раджабова, М.М. Структурно - семантические особенности коммуникативных фразеологических единиц в таджикском и английском языках. Автореферат диссертации. - Худжанд, 2010. - 27с.
5. Рашидова, Д.А. Некоторые взгляды на жизнь и творение Абубакрия Хоразми / Д.А. Рашидова // Актуальные научные исследования в современном мире. – 2022. – № 2-6 (82). – С. 174-179.
6. Рашидова, Д.А. Место Абульмузаффара Абеварди в формировании арабоязычной литературы эпохи сельджуков / Д.А. Рашидова, П.С. Ризоева // Актуальные научные исследования в современном мире. – 2022. – № 2-6 (82). – С. 180-184.
7. Рашидова, Д.А. Взгляды на творческую деятельности поэзии "Бади-аз-заман Хамадони (на тадж.) / Д.А. Рашидова // Вестник Педагогического университета. – 2012. – № 4(47). – С. 5-10.
8. Рашидова, Д. Влияние Корана на произведения современных поэтов / Д. Рашидова // Вестник Таджикского национального университета. Серия филологических наук. – 2015. – № 4-6(177). – С. 221-225.
9. Рашидова, Д. Кратко о тематике и стиле писем Бадеуззамана Хамадани / Д. Рашидова // Ученые записки Худжандского государственного университета им. академика Б. Гафурова. Серия гуманитарно-общественных наук. – 2011. – № 1(25). – С. 54.
10. Усмонов К.У. Грамматикаи муқоисавии забонҳои англисӣ ва тоҷикӣ. Хуҷанд, 2017. – 379 с.
11. Фозилов М. Фарҳанги ибораҳои рехтаи забони тоҷикӣ. Ҷ.1 Душанбе, 1963. – 952 с.