Выражение сравнительной степени прилагательного в таджикском, арабском и английском языках

Мусаллам аст, ки имрӯзҳо таҳқиқ ва омӯзиши типологии забонҳо дар байни илмҳои забоншиносии умумӣ нақши мењвариро мебозад, ки ин ҷараёни илмӣ дар тамоми ҷаҳон хеле фарох мавриди истифода ќарор гирифтааст. Ин таҳқиқот барои муқоиса кардани забонҳои ба ҳам бегона ва нишон дода тавонистани хусусиятҳои инкишофи системаи забонҳо ва унсурҳои ҷудогонаи онҳо хизмат мекунад. Забоншиносии муқоисавӣ – типологӣ аз рӯи номи мавзӯи он нигоҳ карда, он масъалаҳоеро дида мебарояд, ки дар забоншиносии муосир хеле зарур аст. Дар ин соҳа асосан тадқиқотчиёни асри ХХ, ба монанди В. Д. Аракин, Л. В. Щерба, А. И. Смирнитский, В. Г. Гак ва дигарон оиди масъалаҳо ва роҳҳои ҳал намудани муаммоҳои таҳлили муқоисавӣ – типологиро дида мебароянд, ки зарурияти омӯзиши ин фан барои назарияи умумии ин забонҳо қайд карда мешавад. Ҳоло бошад омӯзиши ин мавзӯъ хеле инкишоф ёфта, тамоми сохти забонҳо дар муқоисаи якдигар таҳлил карда мешавад. Дар солҳои охир назарияи омӯзиши ин фан дар ҳамаи масъалаҳои забонӣ хеле вусъат ёфта, таҳқиқотчиён оиди муаммоҳои махсуси муқоисавии забонҳо бисёр тадқиқотҳоро ба анҷом расонида истодаанд. Ба фикри мо сабаби бисёр шудани чунин таҳқиқотҳо таъсири як забон ба забони дигар ва роҳҳои чӣ тавр бой шудани онҳо, робитаҳои байналхалқӣ бо давлатҳои гуногун, дар нақшаҳои таълимии мактабҳои олӣ дохил кардани фанни “Типологияи муқоисавии забонҳо бо забони хеш” маҷбур месозад, ки ба ин соҳаи илм даст зада бошем [3; 6; 9; 13; 15; 17].

Дараҷаи қиёсии сифати забони тоҷикӣ аломати хоси як предметро нисбат ба предмети дигар ва ё нисбат ба аломати мавҷудаи худи ҳамон предмет ба андозаи зиёд ё кам буданашро, ифода мекунад. Дараҷаи қиёсӣ ба сифатҳои дараҷаи оддӣ илова кардани суффикси тар ё бе суффикси тар сохта мешавад: калонтар, хубтар, сахттар ё нозук, калон, сахт.

Маълум мешавад, ки пои ман аз пои шутур ҳам сахттар ва ба сармо тобовартар будааст.

• Чаро дасторро хурдтар намекунед, ки ҳам дока камтар шаваду ҳам шустанаш осонтар шуда, собун камтар сарф шавад? –гӯён сартарош пурсид.
• Ӯ кӯр ҳам набуд ва беақл ҳам набуд, кӣ чӣ гуна ба тана гузоштани каллаи худро надонад [12, с.10].

Миллати аспдӯсту соҳибзавқи тоҷик аз давраҳои аввали давлатдорӣ барои чобуктару зеботар намудани зоти асп кӯшида,.. [18, c.76]

و منذ الفترة المبكرة من إنشاء موسسة الدولة قام الشعب الطاجيكى الموهوب بتحسين سلالت الخيول...

Дараҷаи қиёсӣ инчунин бо ибораи “боз ҳам” сохта мешавад, ки аломату хусусияти як предметро ифода мекунад. Мисол: боз ҳам шӯхтар, боз ҳам латифтар, ...

Асп боз ба он ҷо истоданӣ шуд, лекин ман боз ҳам сахттар ба тарафи чапаш қамчин задам [12, с.68].

Дараҷаи қиёсӣ ё муқоисавӣ дар забони арабӣ исми тафзил мебошад, ки аз рӯи вазни أفعل (барои ҷинси мардона), فعلى (барои ҷинси занона) сохта мешавад, мисол:

“Агар сифати муқоисакунанда як ё якчанд воқеаро дар замон ё ҳолати гуногун ифода намояд, пас барои пешгирӣ кардани такрори калима барои ифодаи муқоисашавандаи номи воқеа ҷонишинро истфода мебарем” [10, с.184]:

الرجال الذين في هذه المعركة أكثر منهم من قريتنا - Мардоне, ки дар ин корзор ҳастанд, бештар аз мардоне мебошанд, ки дар деҳаи мо ҳастанд.

Агар дараҷаи муқоисавии сифат бо феъл муқоиса карда шавад, он гоҳ бо пешоянди من ҷонишини нисбии ما -“он гоҳ, чӣ”, - ҳамроҳ карда мешавад. Ҳангоми ҷонишини нисбиро ба пешояндиمن пайваст кардан, ن- нуни пешоянд партофта мешавад:

من + ما = مما

Мисол: لا مطمع لى فى أكثر مما نلت – Ман аз он чизе ки ба даст овардан бештар тамаъ надорам [11, c.19].

Дараҷаи муқоисавии сифати ҳақиқӣ бо вазнҳои فَغَلٌ، فَعِلٌ، فَعيلٌ ҳамчунин бо вазни فاعلٌ ва أفعلُ барои ҷинси мардона ва барои ҷинси занона бо истифодаи пешоянди من муқоиса карда мешавад. Калимаҳои ёрирасон ҳангоми лозим будан дар ҷумла зикр меёбанд, ба монанди من حيثُ (аз нигоҳи, аз рӯи) ва исме ки баъд аз من حيثُ меояд, дар ҳолати рафъ қарор мегирад:

 أحمد أحسن من سمير من حيث قوة- Аҳмад аз нигоҳи тавонои аз Самир беҳтар аст.

Ба ҳамин васила, дараҷаҳои муқоисавии сифатро дар муқоиса бо ду забон дида баромадем, як силсила авзони боризи сифатсозро ҷудо намудем. Аз рӯи таҳлил ва таҳқиқи сифат дар забонҳои мавриди қиёс чунин хулоса баровардан мумкин аст, ки категорияи нањвї ва сарфии сифат дар харду забон ҳамчун ҳиссаи нутқ дар таркиби калимаҳои мустақилмаъно дуруст тақсимбандӣ шудааст.

1. Ashrapov B.P. The Level of Usage of Particles in the historical work entitled as “Tuhfat-ul-khoni” by Muhammadvafoi Karminagi. // Филологический аспект. 2022. №3 (83). P.136-141.
2. Ashrapov B.P. The level of usage of the suffix -он/-s/-es in the Tajik literary language referring to the XIX-th century. // Оригинальные исследования. 2022. Vol.12. №4. P.172-177.
3. Ghiyosov N.I., Kuzieva N.M. The cases in the different structured languages. // Herald of the Pedagogical University. 2022. No 1(96). P.52-56.
4. Giyosov N.I., Ashrapov B.P. Brief essay on copies of historical production entitled as “Tuhfat-ul-Khani” by Muhammadwafo Karminagi // Рефлексия. 2021. №5. P.7-9.
5. Kuzieva N.M., Ashrapov B.P. The Level of Usage of Arabic Preposition "maa=with, together" in the Tajik Literary Language Referring to the XIX-th Century. // Тенденции развития науки и образования. 2022. №85-5. P.66-68.
6. Ашрапов Б.П. Баъзе мулоҳизоти аспективатӣ дар арабӣ ва англиси. // Интернаука. 2022. № 17-8(240). P.25-27.
7. Ашрапов Б.П. Сравнительный анализ морфологических особенностей кумулятивных союзов в таджикском, арабском и английском языках. // Актуальные исследования. 2022. № 12(91). С.41-43.
8. Ашрапов Б.П. Употребление производных арабских наречий в таджикском литературном языке XVIII-го века. // Заметки ученого. 2022. № 2. С.42-45.
9. Ашрапов Б.П., Азимов Э.А. Сравнительный анализ морфологических особенностей сложных наречий в китайском и английском языках. // Актуальные исследования. 2022. № 11(90). С.27-29.
10. Апресян Д.Ю. Лексическая семантика. - Москва: "Восточная литература" РАН, 1995. 472 с.
11. Баранов Х.К. Арабско-русский словарь. -М.: Иностранные и национальные словари, 1958. 1186 с.
12. Грамматикаи забони адабии ҳозираи тоҷик (Ибора ва синтаксиси ҷумлаҳои сода) Ҷилди 2 -Душанбе: Дониш, 1986. 224 с.
13. Ғалойинӣ, Мустафо. Ҷомеъу-д-дурусу-л-арабия. 3Ҷ. – Бейрут: Мактабату-л-асрия, 1993. – Ҷ.1. – 226 с., Ҷ.2. – 337 с., Ҷ.3. 291 с.
14. Кузиева, Н.М. Сопоставительный анализ категории числа имен существительных в таджикском и арабском языках. // Вестник Таджикского государственного университета права, бизнеса и политики. 2014. № 2(58). С.215-220.
15. Қӯзиева Н.М. Роҷеъ ба таърихи пайдоиши падеж дар забонҳои арабӣ ва тоҷикӣ. // Паёми Донишгоҳи миллии Тоҷикистон. Бахши илмҳои филологӣ. 2022. №4. C.75-80.
16. Наҷиб, Маҳфуз. Ал-Лиссу ва-л-килобу. - Бейрут, 1973. 220 с.
17. Ҳалимов С., Шукурова К. Забони ҳозираи тоҷик (ҳиссаҳои номии нутқ). Китоби дарсӣ. - Душанбе: Донишгоҳи давлатии Тоҷикистон, 1988. 100 с.
18. Усмонов К. Морфологияи муқоисавии забонҳои англисӣ ва тоҷикӣ. Хуҷанд: Нури маърифат. 2015. 192 с
19. Шодиходжаева М., Кузиева Н.М. Суффиксы лично-притяжательных местоимений в арабском и таджикском языках // Актуальные исследования. 2022. № 16(95). С.36-38.