Китайские пословицы и поговорки о дружбе и верности

Оид ба ҷамъ ва нашр кардани зарбулмасал ва мақолҳои халқӣ дар фолклоршиносии тоҷик аввалин шахсе, ки ба таври илмӣ қалам задааст, доктори илмҳои филологӣ ва академики Академияи Фанҳои РСС Тоҷикистон рафиқ Абдулғанӣ Мирзоев буда, асари ин кас таҳти номи «Зарбулмасалҳои тоҷикӣ» ба шакли контекст бо алифбои лотиниасоси тоҷикӣ соли 1940 нашр ва дастраси хонандагон шуда буд ва дар он 218 зарбулмасал ва мақолҳои тоҷикӣ мавҷуд аст. Дар ҳамин соли 1940 боз 440 зарбулмасал ва мақолҳо дар китоби «Намунаҳои адабиёти тоҷик» ба тартиби рӯйхат нашр ёфт.

Аз рӯи ин намунаю таҷрибаҳо пас аз 16 сол, яъне соли 1956 асари В.Асрорӣ дар зери номи «Зарбулмасал ва мақолҳои тоҷикӣ» чоп шуд, ки дар он низ ба тартиби рӯйхат бо алифоои тоҷикӣ 1511 зарбулмасал ва мақолҳо қайд ёфтааст. Муаллиф ин зарбулмасалу мақолҳоро ба се қисм ҷудо кардааст, ки чунин тақсимотро мебинем: зарбулмасал ва мақолҳои замони пеш аз револютсия 1326-то, замони советӣ 87-то ва суханҳои халқишудаи классикони адабиёти тоҷик 98-то (80-байт, 18-фард, ё ки мисраъҳои ҳикматноки пандомез) мебошанд.

Бояд қайд кард, ки ин асарҳо аз ҷиҳати микдори зарбулмасал ва мақолҳои гирдоварда, сифати шарҳу тарзи баёни муқаддима, шаклу равияи ба табъ расидаашон бешубҳа, яке аз дигаре фарқ ва бартарӣ дорад. Дар ин бобат аз рӯи тадқиқоти дар сарсухан додашуда ва шакли баён хидмати А. Мирзоев ва аз рӯи ҳаҷму миқдори материал хидмати В.Асрорӣ шоёни таҳсинанд гӯем, ғалат намебуд (10, 45).

Зарбулмасалу мақолҳои чинӣ:

Агар барои худ нисбат ба дигарон серталаб бошӣ, пас аз дилозорӣ дур мегардӣ.

子曰：躬自厚而薄责于人，则远怨矣。

Zǐ yuē: Gōng zì hòu ér báo zé yú rén, zé yuǎn yuàn yǐ.

Вақте ки хатогие аз ту гузашту онро ислоҳ накардӣ, пас ин корат ҳақиқатан хатогӣ кардан аст.

子曰：过而不改，是谓过矣。
 Zǐ yuē:Guò ér bù gǎi, shì wèiguò yǐ.

Бисёр вақт рўзона чизе намехўраму шабона хоб нарафта фикр мекардам. Аммо аз инҳо ягон фоида нест. Беҳтар аст, ки омўзӣ.

子曰：吾尝终日不食，终夜不寝，以思，无益，不如学也。

Zǐ yuē: Wú cháng zhōngrì bù shí, zhōng yè bù qǐn, yǐ sī, wúyì, bùrú xué yě.

Дар кори тарбияи одамон байни онҳо фарқ гузоштан лозим нест.

子曰：有教无类。

Zǐ yuē: Yǒu jiào wú lèi.

Танҳо донишмандтаринҳо ва нодонтаринҳо наметавонанд, ки тағйир ёбанд.

子曰：唯上知与下愚不移。

Zǐ yuē: Wéi shàng zhī yǔ xià yú bù yí.

Агар ҳангоми хизмат вақти холӣ пайдо кардӣ, пас онро ба омўхтан сарф кун. Агар аз омўхтан вақти холӣ ёфтӣ, пас онро барои хидмат бахш.

子夏曰：仕而优则学，学而优则仕。

Zi xià yuē: Shì ér yōu zé xué, xué ér yōu zé shì.

Ба инсондўстӣ рағбат дошта бошиву омўзишро дўст надорӣ, ба балои нодонӣ гирифтор мешавӣ.

子曰：好仁不好学，其蔽也愚。

Zǐ yuē: Hǎo rén bù hàoxué, qí bì yě yú。

Ҳикматро дўст дориву ба омўзиш муҳаббат надошта бошӣ, ба офати парешонҳолӣ гирифтор мегардӣ.

子曰：好仁不好学，其蔽也愚。

Zǐ yuē: Hǎo rén bù hàoxué, qí bì yě yú。

Ростгўиро дўст дориву омўхтанро дўст надорӣ, пас он барои худи ту зарар мерасонад.

子曰：好信而不好学，其蔽也贼。

Zǐ yuē: hǎo xìn ér bù hàoxué, qí bì yě zéi。

Агар ростравиро дўст дориву омўзишро дўст надорӣ, туро бо офати дуруштгўӣ гирифтор мекунад.

子曰：好直不好学，其蔽也绞。

Zǐ yuē: hǎo zhí bù hàoxué, qí bì yě jiǎo。

Агар мардонагиро дўст дориву таҳсилро дўст надорӣ, пас он туро ба офати балвогарӣ бурда мерасонад.

子曰：好勇不好学，其蔽也乱。

Zǐ yuē: hào yǒng bù hàoxué, qí bì yě luàn。

Устувориро агар дўст дориву ба омўхтан муҳаббат надошта бошӣ, пас ба офати девонаавзоӣ гирифтор мегардӣ.

子曰：好刚不好学，其蔽也狂。

Zǐ yuē: hǎo gāng bù hàoxué, qí bì yě kuáng.

百闻不如一见。

Шунидан кай бувад монанди дидан.

本来想害别人，结果害了自己。

Чоҳ кан зери чоҳ.

坏人嘴里说不出好话来。

Аз забони одами ганда хечвақт сухани хуб намебарояд.

好女不嫁二夫。

Зани хуб бори дувум ба шавҳар намебарояд.

接近好人可以使人变好，接近坏人可以使人变坏。

Бо моҳ шини моҳ шавӣ бо дег шини сиеҳ шавӣ.

种瓜得瓜，种豆得豆。

Ҷав кори ҷав мегири, гандум кори гандум.

谋事在人 成事在天。

Аз мо харакат аз Худо баракат.

王子犯法，与民同罪。

Ҳама дар назди қонун баробаранд.

Дар охир бояд гуфт, ки ғайр аз шарҳу эзоҳи ба мо мансуббуда оид ба рол, хусусият ва аҳамияги зарбулмасал ва мақолҳо мо дар ин ҷо сухан ронданро ҳеҷ лозим надонистем, зеро ки ҳамаи чизҳои лозимӣ дар қисми муқадимавии китобҳои зикршуда, аз тарафи муаллифон ба таври бояду шояд пурраю равшан нишон дода шудааст, ки дигар ҷои гап ҳам нест.

Хулласи калом, ин пешкаши мо ба мақсади инкишоф ва тараққӣ додани фолклоршиносии тоҷик, даъватест ба ҳамаи муаллимону соҳибхирадони гӯшаю канори кишварамон барои ғундоштани зарбулмасал ва мақолҳои ноҳия, ё ақалан шаҳр, кишлоқ ва маҳаллаи истиқоматгоҳи худ. Агар онҳо ба ин ҷода қадам ниҳанду қалам зананд, ба фикри мо хеле хидмати наҷибона ва ташаббуси бузург хоҳад буд.