Важные методы управления с развитием предпринимательского потенциала в регионах

Дар доираи таҳлили имкониятҳои истифодаи самараноки нерӯи соҳибкорӣ ҳамчун яке аз шартҳои рушди иқтисодиёти минтақа, идоракунии равандҳои рушди иқтидори соҳибкорӣ, ҳамоҳангсозии манфиатҳои давлат ва соҳибкорӣ дар ҳалли проблемаҳои ичтимоӣ – иктисодӣ ба ҳисоб меравад. Дар баробари ин, дар адабиёти илмӣ дарки бисёр муҳимтарин категорияҳои идоракунии рушди иқтидори соҳибкорӣ (идоракунӣ, рушд, идоракунии рушд ва ғ.) ташаккули неруи соҳибкорӣ вуҷуд надорад. Таҳлили адабиёти илмӣ оид ба проблемаҳои рушди соҳибкорӣ бартарияти мутлақи нишондиҳандаҳои миқдориро нишон медиҳад, ки динамикаи рушди соҳибкорӣ (шумораи корхонаҳои хурд, шумораи аҳолӣ дар онҳо, муомилот ва ғаӣра) тавсиф мекунанд. Бешубҳа, афзоиши миқдорӣ сурат мегирад, аммо он рушдро дар самти барои ҷомеа зарур инъикос намекунад.

Дар маъхазхои илмӣ таърифхои дигаре низ хастанд, ки дар онхо идоракуни чунин муайян карда мешавад: унсур, функсия, таъсир, раванд, натича, интихоб ва ғайра. Д.А.Новиков таъкид мекунад, ки «агар идоракуниро субъект анҷом диҳад, пас менеҷмент бояд ҳамчун фаъолият ҳисобида шавад» ва минбаъд «идоракунӣ ин фаъолият (органҳои идоракунанда) мебошад.

Барои ба манфиати ҷомеа истифода бурдани нерӯи амалигардида ва истифоданашудаи сохибкорӣ, рушди онро идора кардан лозим аст. Барои мақсадҳои тадқиқот бояд аниқ кард, ки мо мафҳуми «идоракунии рушди нерӯи соҳибкории вилоят»-ро дар назар дорем. Дар доираи идоракунии рушди иқтидори соҳибкорӣ дар минтақа мо фаъолияти идоракунии мақомоти давлатиро дарк мекунем, ки ба тағйироти миқдорӣ ва сифатӣ дар соҳаи соҳибкорӣ нигаронида шудааст, то ҳадафҳои стратегии рушди иҷтимоию иқтисодии минтақаро амалӣ созанд.

Хусусияти асосии банақшагирии интерактивӣ истифодаи принсипи иштирок мебошад. Ин маънои иштироки ҳамаи субъектҳои низоми соҳибкорӣ дар раванди банақшагирӣ, ҳамкории байни ҳамаи аъзоёни экосистема дар раванди ташаккули қарорҳои идоракунӣ, ки ба рушди иқтидори соҳибкорӣ нигаронида шудаанд, мебошад. Камбудии ин намуди планкашӣ мураккаб будани татбиқи он мебошад.

Чунин ба назар мерасад, ки маҳз идоракунӣ ва банақшагирии интерактивӣ дар сурати татбиқи тамоми принсипҳо, усулҳо ва равишҳои он дар идоракунии рушди нерӯи соҳибкорӣ бояд мавқеи пешсафро ишғол намояд. Зеро бо ёрии он пайвастагии дарозмуддат ва таъсири мутақобилаи ҷузъҳои экосистемаи соҳибкорӣ ба даст оварда мешавад.

Фаъолияти идоракунӣ, мисли ҳама гуна фаъолият, ба дастгирии ташкилӣ ниёз дорад, ки асоси он вазифаи ташкилот мебошад. Татбиқи вазифаҳои ташкилот бояд бо назардошти хусусиятҳои идоракунии рушди иқтидори соҳибкорӣ ҳамчун зерсистемаи идоракунии соҳаи соҳибкорӣ ташаккул дода шавад. Баррасӣ намудани маҷмӯи принсипҳои умумии ташкили дар назарияи ташкил ва тафсири онҳо дар татбиқи идоракунии рушди нерӯи соҳибкории минтақа мувофиқ ба назар мерасад. Ин принципхо дар адабиёти бахшида ба методологияи идоракуни, ташаккул ва фаъолияти системахои идоракуни, назарияи ташкил, методологияи амалигардонии вазифахои идоракуни васеъ инъикос ёфтаанд.

Ҳар яке аз усулҳои таъиншудаи идоракунӣ афзалиятҳо ва нуқсонҳои худро дорад. Бинобар ин мо муқоисаеро ба максад мувофик мешуморем, ки ин ба мо имкон медихад, ки аз тарзу усулхо вобаста ба вазифахои идоракунии тараккиёти чамъияти тичоратӣ интихоб кунем.

Усули детерминистӣ ба гузоштани ҳадаф асос меёбад, яъне ҳадаф муайян карда мешавад, ки ноил шудан ба он дар нақша инъикос ёфта, механизми амалисозии нақшаи пешбинишуда ба кор андохта шуда, натиҷаҳои бадастомада баҳо дода мешавад. Алоқа мувофиқати қатъии рафтори системаро бо барномаи таҳияшуда таъмин мекунад. Агар инҳирофҳо ошкор карда шаванд, вазифаи назорат аз он иборат аст, ки объектро ба ҳолати пешбинишуда баргардонад. Усули содда ва самаранок ҳисобида мешавад, аммо ба шарте, ки муҳити атроф тағир наёбад. Аммо дар шароити муосир ба онҳо тағӣирпазирии доимӣ хос аст ва имконнопазирии тасҳеҳи нақшаҳо зери таъсири тағӣироти муҳити беруна боиси ихтилофи баӣни нақша ва мақсадҳо мегардад. Мулоқотҳои маҳдуд ба рушди ташаббус ва иқтидори соҳибкорӣ халал мерасонанд. Бинобар ин, истифодаи ин усул дар идоракунии рушди системаи соҳибкорӣ бесамар хоҳад буд.

Усули идоракунии барнома-ҳадаф. Тафовути асосӣ дар он аст, ки механизми бозгашт бештар таҳия шудааст, ки на танҳо ислоҳи рафтори система, балки ислоҳи худи барномаро барои ноил шудан ба ҳадаф таъмин мекунад. Ин тасҳеҳ кафолат медиҳад, ки ҳадаф дар муҳити доимо тағӣирёбандаи беруна бо назардошти тағӣироти дохилии ғаӣричашмдошт ба таври оптималӣ ба даст оварда шавад. Меъёри асосии усули барномавию максаднок максад аст, на план.

Усули барномавӣ-мақсаднок ба тақсимоти мутавозини захираҳои маҳдуд имкон медиҳад, ки истифодаи онҳо бояд дар барномаҳои мушаххас инъикос ёбад.

Хусусияти дигари усули барномавию мақсадноки идоракунӣ дар он аст, ки субъекти идоракунӣ ба ғаӣр аз вазифаҳои асосӣ шароитҳои заруриро барои фаъолияти самараноки объекти идоракунӣ ташкил медиҳад. Механизми боз ҳам мукаммалшудаи бозгашт чандирии назоратро таъмин мекунад.

Усули арзишмандии идоракунӣ аз усулҳои қаблан баррасӣшуда бо имконияти мувофиқ кардани рафтори системаи идоракунӣ мувофиқи барномаи таҳияшуда, тасҳеҳи он дар асоси ҳадаф ва тағирот фарқ мекунад, яъне усул имкон медиҳад, ки на танҳо план, балки ба максад хам. Омили муайянкунандаи ҳадафҳо системаи арзишҳо мебошад. Аслан усули ба арзиш нигаронидашудаи идоракунӣ рушди сифатии усулҳои муайянкунанда ва барномавӣ-мақсаднок мебошад: нақша – ҳадаф – системаи арзишҳо. Охирин категорияи устувори муносибатҳои инсониро ифода мекунад, ки дар заминаи таҷрибаи тӯлонии фаъолияти амалӣ ва ақлӣ ташаккул ёфтааст.

Афзалиятҳо ва нуқсонҳои баррасишудаи усулҳои мавҷудаи идоракунӣ интихоби усули тавсияшударо барои истифода дар идоракунии инкишоф додани иктидори сохибкори. Ба фикри мо, ин усул усули программавию максаднок шуда метавонад. Интихоб бо он асоснок карда мешавад, ки ин усул ба шумо имкон медиҳад, ки ба лоиҳаҳои ҷорӣ барои рушди иқтидори соҳибкорӣ ҳангоми тағир додани шароити экологӣ, ки махсусан барои рушди системаи соҳибкорӣ муҳим аст, ворид кунед.

 Бояд гуфт, ки набудани заминаи қаноатбахши назариявии идоракунии рушди нерӯи соҳибкорӣ, тафовут дар сатҳи ташкилию технологии рушд ва фарҳанги бозории аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва он кишварҳое, ки таҷрибаи онҳо мавриди омӯзиш қарор дорад. , ба хулосае омадан мантиқан аст, ки қарзгирии мустақими шаклу усулҳои дастгирии рушди соҳибкорӣ метавонад барои Тоҷикистон бесамар бошад. Аммо, аз тарафи дигар, омӯзиши ҳамаҷонибаи таҷрибаи хориҷӣ, ки пеш аз ҳама ба рушди неруи соҳибкорӣ дар сатҳи ҷумҳуриявӣ ва минтақавӣ марбут аст, барои таҳияи барномаҳо ва татбиқи тадбирҳои амалии рушди неруи соҳибкорӣ хеле муҳим ва муфид аст.

Ҳамин тариқ, давлат дар роҳандозии механизмҳои идоракунии рушди иқтидори соҳибкорӣ нақши ҳалкунанда мебозад. Он бояд барои рушди худфаъолият ва баланд бардоштани рақобатпазирии субъектҳои соҳибкорӣ бо назардошти хусусиятҳо ва анъанаҳои соҳавӣ, ҷуғрофӣ, миллӣ, таърихӣ, инчунин таҷрибаи хориҷӣ шароит ва ҳавасмандӣ фароҳам оварад. Зарур аст, ки барои рушди корхонаҳои хурду калон имкониятҳои баробари иқтисодӣ, барои фаъолияти соҳибкорӣ бо озодии интихоби шаклу усулҳои зуҳури истиқлолият ва соҳибкорӣ шароити баробар фароҳам оварда шавад.

1. https://ru.wikipedia.org/wiki/
2. Алексина А.С., Андреева Е.Л., Глухих П.Л. Государственная политика развития предпринимательства: мировой и региональный опыт: Монография. – Екатеринбург: ИЭ УрО РАН, 2015. – С.66-67
3. Алиматова У.Н. Асосҳои илмии идоракунии рушди иқтидори соҳибкорӣ дар минтақаҳо // Паёми Донишгоҳи давлатии тиҷорати Тоҷикистон. – 2022. – No. 3(42). – P. 62-69.
4. Алиматова У.Н. Теории и концепции предпринимательства и предпринимательского капитала в экономике // Вестник Педагогического университета. Естественные науки. – 2022. – № 4(16). – С. 192-197.
5. Алимaтовa У.Н. Эффективность использования предпринимательского капитала в отраслях экономики Согдийской области // Theoretical & Applied Science. – 2023. – № 5(121). – С. 483-488.