Из истории развития и становления китайского языка

Забони чинӣ дар тули чандин ҳазорсолаҳо омӯхта шудааст ва яке аз қадимтарин ва мураккабтарин забонҳои ҷаҳон аст. Таваҷҷуҳ ба омӯзиши забони чинӣ дар хориҷ аз Чин ҳамасола афзоиш меёбад,аммо таърихи омӯзиши ин забон дар худи Чин низ пур аз лаҳзаҳо ва дастовардҳои муҳим аст.

Аввалин зикри забони чинӣ ба асри 5 пеш аз мелод рост меояд. Чиниҳо навиштани худро таҳия карданд,ки дар тӯли садсолаҳо такмил дода шуда, ба имлои мухталиф дар Чин мутобиқ карда шудаанд. Аммо ба шарофати ин хаттӣ ва ҳамбастагии онҳо дар музофотҳои мухталиф як забони чинӣ дар тӯли ҳазорсолаҳо шикаста боқӣ мондааст [1, 4].

Омӯзиши забони чинӣ дар давраи сулолаи Ҳан (206 пеш аз милод – 220милодӣ) хеле маъмул шуд. Дар ин вақт мачмуаи томи адабиёти Хитоӣ ба вуҷуд оварда шуд, ки аз зиёда аз панҷ ҳазор китоб иборат буд, ки жанр ва мавзӯъҳои гуногун доранд. Ин ба рушди хаттӣ, ибтидоӣ ва омӯзиши забони чинӣ дар мактабҳо мусоидат кард.

Дар тӯли садсолаҳо омӯзиши забони чинӣ идома ёфт ва ҳоло як ҷузъи ҷудонашавандаи маориф дар Чин гардид. Забони чинӣ яке аз шаш забони расмии Созмони миллали муттаҳид аст ва ба гуфтаи бисёре аз коршиносон, донистани ин забон барои табаддули тиҷорати ва фарҳанги бо Чин дурнамоии бузургро боз мекунад.

Марҳилаҳои аввалани омӯзиши чинӣ дар Чин бо тамаддунҳои қадимӣ, аз қабили Шан, Шан, дарёи Хуанҷ ва Джоу алоқаманданд. Чиниҳо аллакай дар айни замон ба таҳияи системаи хатӣ ва эҷоди стандартҳо барои омӯзиши забон шуруъ карданд [2, 3].

Конфусий ва шогирдони ӯ дар таърихи омӯзиши забони хитойӣ нақши махсус бозиданд. Конфусий системаи навиштро бо номи классикии чинӣ таҳия кардааст, ки то имрӯз дар баъзе матнҳо ва адабиёт истифода мешавад. Шогирдони ӯ аввалин мактабҳо ва академияҳоро таъсис доданд, ки дар онҳо забони чинӣ омӯхта мешуд.

Забони чинӣ дар тӯли чандин асраи таърихи Хитой марҳалаҳои гуногуни тараққиёт ва навшавиро паси сар карда, дар ҳар давра олимоне пайдо шудаанд, ки дар омӯзиши он саҳм гузоштаанд. Дар асри ХХ раванди омӯзиши забони чинӣ аз ҳисоби рушди усулҳои муосири таълим ва истифодаи технологияҳои нав хеле беҳтар шудааст. Имрӯз хитойӣ яке аз маъмултарин забонҳоест, ки дар саросари ҷаҳон омӯхта мешавад. Чин барои донишҷӯёни хориҷӣ барномаҳо ва курсҳои махсуси таълимӣ таъсис додааст, ки онҳо имкон медиҳад, ки сарват ва зебоии забон ва фарҳанги чиниро эҳсос мекунанд.

Таърихи омӯзиши забони чинӣ дар Чин аз аҳамият ва аҳамияти он барои ин тамаддуни қадим шаҳодат медиҳад. Омӯзиши забони чинӣ барои фаҳмидани фарҳанг, шеър ва фалсафаи Чин кӯмак мекунад ва ҳамкориҳо ва дӯстии байналмиллалиро инкишоф медиҳад.

Забони чинӣ: марҳилаҳои зиёде ва дастовардҳо

Таърихи омузиши Хитой дар Чин марҳалаҳо ва дастовардҳои зиёде дорад. Забони чинӣ бо системаи аломатҳо ва сохтори оҳанги беназири худ барои муҳаққиқон ва донишҷӯён дар саросари ҷаҳон душвор вв ҷолиб аст. Қадамҳои аввалин дар омӯзиши забони чинӣ хеле пеш аз эраи мо гузошта шуда буданд. Аллакай дар ду се ҳазорсолаи пеш аз милод. Омӯзиши мунтазами хатӣ дар грамматикаи чинӣ оғоз ёфт. Дар баробари ин аввалин луғатҳо ва китобҳои дарсӣ пайдо шудаанд, ки ва асоси амалии омӯзгорӣ гардидаанд. Дар тӯли асрҳо зиёд забони чинӣ дар Чин ва минтақаҳое, ки таъсири фарҳанги Чин назаррас буд, хамчун воситаи муошират хидмат мекард. Омӯзиши забони хитоӣ қисми чудонашавандаи тарбияи ҷавонон ва олимон гардидааст.

Ҷанги дуюми ҷаҳонӣ ва баъд аз таъсиси Ҷумҳурии Халқии Хитой (1949) боиси тағйирот дар системаи маориф гардид. Забони чинӣ дар рӯйхати фанҳои ҳатмӣ дар мактабҳо ва донишгоҳҳо дохил карда шуд, ки ба оммавӣ шудани он мусоидат кард [6, 7].

Марҳилаҳи омӯзиши хитойӣ дар Чин:

1. Замони қадим

Ҳатто дар замонҳои қадим дар Чин системаҳои хатӣ дар асоси системаи навини иероглифӣ вуҷуд доштанд. Яке аз маъруфтарин система навишти забони чинӣ мебошад. Омӯзиши забони чинӣ дар он замон аз омӯзиши аломатҳо ва эҷоди луғатҳо иборат буд, ин марҳилаи аввали рушди омӯзиши забони чинӣ дар Чин буд.

2. Забони классикии чинӣ:

Бо инкишофи маданият ва илм дар Чин забони классикии чинӣ ташаккул ёфт. Омӯзиш ва истифода аз ин забон барои қишри босавод ва нухбагони ҷомеа ҳатмӣ гардид. Забони классикии чинӣ асоси фарҳангу адаб буд ва донистани он барои ишғоли мансабҳои давлатӣ зарур буд. Ин марҳилаи омӯзиши забони чинӣ дар Чин тӯли асрҳои зиёд идома дошт.

3. Омӯзиши забони муосири чинӣ:

Дар асри ХХ дар Чин марҳалаи нави омӯзиши забони чинӣ оғоз ёфт. Бо рушди маорифи оммавӣ ва афзоиши таваҷҷӯҳ ба фарҳанги Чин, зарур аст, ки омӯзиши забони чиниро барои хориҷиён осон кунад. Системаи пин'ин як системаи транслитератсияи фонетикӣ созта шудааст, ки ба калимаҳои чинӣ имкон медиҳад, ки бо ҳарфҳои руми ва аломатҳои оҳанг навишта шаванд. Ин омӯзиши забони чиниро осон кард ва ба як варианти маъмул барои донишҷӯёни хориҷи табдил ёфт.

4. Технологияҳои муосир дар омӯзиши ҳабони чинӣ:

Бо рушди технологияхои компютерӣ ва интернет имкон пайдо шуд, ки забони чиниро бо истифода аз курсҳои онлайн ва барномаҳои махсус омӯхт. Технологияҳои муосир омӯзиши забони чиниро самараноктар ва қулайтар мекунанд. Донишгоҳҳои Чин низ аз усулҳои муосир аз ҷумла истифодаи компютерҳо ва тахтаҳои интерактивӣ истифода мекунанд.

Хулоса, имрӯз хитойӣ яке аз маъмултарин забонҳоест, ки дар саросари ҷаҳон омӯхта мешавад. Чин барои донишҷӯёни хориҷӣ барномаҳо ва курсҳои махсуси таълимӣ таъсис додааст, ки онҳо имкон медиҳад, ки сарват ва зебоии забон ва фарҳанги чиниро эҳсос мекунанд.

Таърихи омӯзиши забони чинӣ дар Чин аз аҳамият ва аҳамияти он барои ин тамаддуни қадим шаҳодат медиҳад. Омӯзиши забони чинӣ барои фаҳмидани фарҳанг, шеър ва фалсафаи Чин кӯмак мекунад ва ҳамкориҳо ва дӯстии байналмиллалиро инкишоф медиҳад.

1. Депутатова Н.А., Шангараева Л.Ф. Сопоставительный анализ средств выражения несогласия в английском и китайском языках // Филологические науки. Вопросы теории и практики. 2019. №2.
2. Хасанова Феруза. Становление и формирование китайского языка байхуа как основа современного китайского языка // OT. 202 №1. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/stanovlenie-i-formirovanie-kitayskogo-yazyka-bayhua-kak-osnova-sovremennogo-kitayskogo-yazyka (дата обращения: 27.12.2023).
3. Насирова С.А. Генезис общественно-политической терминологии китайского языка через призму истории китайской дипломатии // Modern oriental studies. 2020. №2. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/genezis-obschestvenno-politicheskoy-terminologii-kitayskogo-yazyka-cherez-prizmu-istorii-kitayskoy-diplomatii (дата обращения: 27.12.2023).
4. Носирова С.А. Особенности употребления общественно-политических терминов в политическом дискурсе китайской инициативы «Один пояс, один путь» // ТГИВ «Востоковедение» № 3. – Т., 2018. – С. 62-75.
5. Носирова С.А. Семасиология китайского термина 软实力 и дискурсивный анализ «мягкой силы» Китая // Современные востоковедческие исследования Vol.1 №2.2019. – С. 4-10.
6. Очиров О.Р. Терминология современного китайского языка // Учёные записки ЗабГУ. Серия: Филология, история, востоковедение. 2009. №3. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/terminologiya-sovremennogo-kitayskogo-yazyka (дата обращения: 27.12.2023).
7. Фарҳанги забони тоҷикӣ. (аз асри Х то ибтидои асри ХХ) Иборат аз 2 ҷилд. Ҷ. 1. М.: Советская энсиклопедия, 1969. 665 с.