Использование компетентностного метода в подготовке будущих учителей иностранных языков

Муносибати салоҳиятнокӣ дар таълими забонҳои хориҷӣ яке аз самтҳои афзалиятноки модернизатсияи таҳсилот дар маҷмӯъ ҳисобида мешавад. Аз таҳлили адабиёти илмию методӣ, ҳуҷҷатнигориҳо маълум мегардад, ки усули салоҳиятнокӣ ба мақсадҳои: тафаккури озоду эҷодии иштирокчиёни бевоситаи раванди таълим; оид ба ташаккули дониш ва малакаҳое, ки донишандӯзандагонро ба шароити иҷтимоии ҷомеа омода мекунанд; мустақилона ба даст овардани маълумот, ташаккули сифатҳои роҳбарӣ равона карда шудаанд. Муносибати салоҳиятнокӣ ба мундариҷаи фаъолияти таълим таваҷҷуҳ зоҳир мекунад, ки барои он ба таври дигар тартиб додани савол, ба монанди «Кадом усулҳои фаъолиятро таълим додан лозим аст?» талаб мекунад. Дар ин ҳолат мазмуни асосии омӯзиш фаъолиятҳою, амалиётҳое мебошад, ки на ба объекти татбиқи саъю кӯшишҳо, балки ба масъалае, ки ҳал кардан лозим аст, алоқаманданд. Терминҳои «бояд донад», «бояд тавонад», истифоданашуда, балки «лозим аст» истифода шавад. Муҳимтарин хусусияти усули салоҳиятнокӣ ин қобилияти худидоракунии донишҷӯ дар оянда мебошад ва ин бе гирифтани дониши амиқ имконнопазир аст.

Ҳарчанд усули салоҳиятнокӣ дар раванди таълим инкишоф ёфта бошад ҳам, мафҳуми «салоҳият»-ро Н.Хомский дар робита ба забоншиносӣ (ҳамчун системаи қоидаҳои фаъолияти забон, ки ба гӯянда хос аст) ворид кардааст. Баъдтар он бо мафҳуми «салоҳияти коммуникативӣ» пурра гардид [5, с. 33]. Тақвияти ҷанбаи коммуникативии ин самт дар тағйир додани ҳадафҳои таълими забони хориҷӣ ва мазмуни таълим ифода меёбад. Е.И. Пасов ва дигар муҳаққиқон риояи чунин пайдарпайиро пешниҳод мекунанд: таълими забони хориҷӣ, нутқи хориҷӣ, фаъолияти нутқи забони хориҷӣ ва таълими муошират.

Шакли ба салоҳият асосёфтаи пешниҳоди натиҷаҳои таҳсилоти касбӣ на танҳо тағир додани усулҳои таълими забонҳои хориҷӣ, балки бознигарии глобалии арзишҳо ва заминаи методологии тамоми раванд ва натиҷаҳои таълими забонро талаб мекунад. Мутобиқи усули салоҳиятнокӣ, донишҳои дар доираи курси омӯзишӣ гирифташуда бояд ҳамчун асос ва чаҳорчӯбаи қобилияти ҳалли масъалаҳои касбӣ хизмат кунанд, на танҳо дониши забоншиносӣ ва минтақашиносиро дошта бошанд, балки ҳамчун мутахассис низ фаъол бошанд. Иштирокчии муваффақ дар муоширати байнифарҳангӣ ва касбӣ [3, с. 260].

Салоҳияти касбии муаллими ояндаи забони хориҷӣ, пеш аз ҳама, салоҳияти забониро дар бар мегирад, ки метавонад на танҳо дар қобилияти истифода бурдани забон барои мақсадҳои таълимӣ, балки дар қобилияти истифода бурдани он ҳамчун «восита» дар ҳама гуна воқеияти беруназсинфӣ зоҳир шавад. Талаботи муоширати байнифарҳангӣ муаллимони забони хориҷиро дар назди зарурати омӯзиши малакаҳои дар сатҳи гуногун ба хонандагон мегузорад.

Дар шароити гузариш ба таълим дар асоси усули салоҳиятнокӣ, омӯзгор ба усулу технологияҳои нав ниёз дорад, ки ба ӯ имкон медиҳад, ки донише, ки донишҷӯ дорад, муайян кунад, онҳоро навсозӣ кунад, чӣ иловаҳо кунад, аз ёд кардан, такрор кардани мавод ва дар амал татбиқ намудани онҳоро ёд диҳад. Муносибати салоҳиятнокӣ яке аз роҳҳои пурзӯр намудани фаъолияти таълимии донишандӯзандагон, баланд бардоштани ҳавасмандии онҳо ба омӯзиши забони хориҷӣ мебошад, ки фаъолият ва эҷодкорӣ, инчунин малакаҳои кори дастаҷамъиро инкишоф медиҳад.

Вазифаҳои салоҳиятнокӣ, ки на танҳо таълимӣ, балки асоснок бояд бошанд. Муайян намудани воситаҳои салоҳиятнокӣ пеш аз ҳама аз мавқеи донишҷӯ вобаста аст. Ташаккули салоҳиятнокчии хонандагон аз фаъолияти онҳо вобастагӣ дошта «фаъолияти» омӯзгор нисбат ба фаъолияти хонандагон тағйир меёбад.

Дар раванди тайёр кардани муаллимони ояндаи забони хориҷӣ технологияҳои зерин фаъолона истифода мешаванд: усули лоиҳавӣ; рушди тафаккури интиқодӣ тавассути хондан ва навиштан; усули мубоҳисавӣ; технологияи бозӣ; мубоҳисаҳои мушкилот; технологияи таълими интерактивӣ. Ташкили фаъолияти нутқӣ чунин вазифаҳоро дар бар мегирад: таълимӣ, с шартан нутқӣ, ки ба ташаккули малака ва маҳорати нутқ дар раванди фаъолияти эҷодӣ ва ҳалли вазифаҳои проблемавӣ- маърифатӣ нигаронида шудааст.

Дар методикаи таълими забонхои хоричй доираи чунин вазифахо хеле зиёданд: бо ёрии саволҳо фарқиятҳоро ошкор намудан; пур кардани камбудии маълумот (матнҳо бо тафсилоти гуногун); маълумоти нопурраро пур каранд (яке маълумоте дорад, ки дигаре надорад); ташаккул додани як фикри умумӣ; ҷамъоварӣ ва муқоисаи далелҳо.

Барои намунаи яке аз ин вазифаҳо метавон ҳаллу фасли кроссвордро овард, ба шарте ки як қисми калимаҳо дар як хонанда, қисми дигар дар дигараш бошад. Онҳо бо навбат аз ҳамдигар хоҳиш мекунанд, ки калимаеро, ки дар кроссвордашон нест, то пурра ҳал нашавад, шарҳ диҳанд.

Усулҳои зеринро низ васеъ истифода бурдан мумкин аст. Масалан, сохтани пайдарпайи ҳикоя аз порчаҳои он, ки дар кортҳо байни донишҷӯён тақсим карда мешавад, усулҳои тахминӣ дар бораи он, ки ашё дар куҷо пинҳон аст ё баранда чиро дар назар дорад, рейтинг, яъне, ҷойгиркунии ашё ё мафҳумҳо аз рӯи принсипи аҳамият, интиқоли иттилоот (аз матн ба тасвири визуалӣ ва аз тасвири визуалӣ ба матн), супоришҳо барои мукотиба, супоришҳо дар пешгӯии маъноӣ ва ғ. Талабагон нақшҳои иҷтимоиро муайян мекунанд, дар мавзуъҳои гуногун муколама мегузаронанд, умуман суханронии шифоҳӣ ва клишеҳои нутқии тамоюли иҷтимоию фарҳангиро машқ мекунанд, ки ба онҳо имкон медиҳад, ки дар тафаккур эҷодкорӣ нишон дода, ба ташаккули салоҳияти ҷубронкунанда мусоидат намояд.

Дуюм, мафҳуми салоҳиятнокии касбии омӯзгори забони хориҷӣ метавонад салоҳияти иттилоотӣ-педагогиро дар бар гирад, ки қобилияти истифодаи технологияҳои муосири иттилоотиро дар бар мегирад. Бояд гуфт, ки инхо на танхо воситахои техникй, балки шаклу усулхои нави таълим, муносибати нав ба процесси таълим мебошанд. Мафҳуми «технологияи иттилоотӣ» аз қабили технологияи бозӣ, муносибати маҷмӯӣ ба омӯзиш, истифодаи барномаҳои чандрасонаӣ ва китобҳои дарсӣ, захираҳои интернетӣ ва ғайраро дар бар мегирад.

Сеюм, салоҳияти тарбиявию маърифатӣ, ки ташаккули маҳорат дар фаъолияти таълимӣ, қобилияти таҳлили фаъолияти худ мебошад. Маҳорати системасозӣ, масалан, бо роҳи тартиб додани схемаҳои истинод, алгоритмҳои фаъолият (алгоритми тарҷумаи сухани мустақим ба нутқи бавосита) ташаккул меёбад. Барои ташаккули ин салоҳият худидоракунӣ ва назорати байниҳамдигарӣ дар синф фаъолона истифода мешавад.

Салоҳиятҳои асосии касбии дар боло зикршуда мақоми муаллими забони хориҷиро таъмин мекунанд.

1. Введенский, В.Н. Моделирование профессиональной компетентности педагога [Текст] / В.Н. Введенский. // Педагогика. – 2003. – № 10. – С. 14-15.
2. Днепров, Э.Д. Федеральный компонент государственного образовательного стандарта среднего (полного) общего образования по иностранным языкам [Текст] / Э.Д. Днепров, А.Г. Аркадьев. – М.: Дрофа, 2007. – 144 с.
3. Есина, Л.С. Работа над проектом при обучении деловому английскому языку / Современные теории и методики обучения иностранным языкам [Текст] / Л.С. Есина. – М.: Экзамен, 2004. – С. 258-261.
4. Зеер, Э.Ф. Модернизация профессионального образования: компетентностный подход [Текст] / Э.Ф. Зеер. // Образование и наука. – 2004. – № 3 – С. 27.
5. Мильруд, Р.П. Компетентность в изучении языка [Текст] / Р.П. Мильруд. // Иностранный язык в школе. – 2004. – № 7. – С. 30-36.