Внеучебная работа в вузе как важный фактор повышения качества профессионального образования

Ҷараёни ташаккул ва инкишофи шахсият хеле мураккаб ва дурудароз мебошад. Дар раванди иҷтимоигардонии шахсият ҷои асосиро давраи таҳсил дар мактаби олӣ мегирад, ки дар он ҷавонон имконияти нишон додани қобилиятҳо, дастовардҳо, истеъдодҳоро доранд, нақшаҳои ояндаи худро муайян месозанд. Эътиқод ва ақидаҳои ватандӯстӣ, ғояҳои сиёсӣ – ахлоқии ҷавонон мавқеи муносибати ҳаётии онон нисбат ба меҳнат, ба нафъи халқу Ватан хизмат карданашонро муайян мекунад.

Консепсияи ташаккул ва рушди мутахассиси нав бояд элементҳои сохтори саноати меҳнатӣ ва иҷтимоиро дар бар гирад, ҳамаи хусусиятҳои инкишофро ба назар гирифта, шароитҳои хубро барои тайёрии касбӣ ва рушди маънавӣ, сиҳатии ҷисмонӣ ва ахлоқӣ таъмин намудан лозим аст. Ҳадафи асосии таҳсилоти олии касбӣ омода намудани мутахассисони баландихтисос, сатҳ ва намуди рақобатпазир дар бозори меҳнат, салоҳиятнок, масъулиятшинос, равони касби худ ва ба фаъолияти вобаста ба он нигаронидашуда, қобили кори самаранок аз рўи ихтисоси худ дар сатҳи стандартҳои ҷаҳонӣ, омода барои рушди доимии касбӣ, ҳаракати иҷтимоӣ ва касбӣ мебошад.

Ҳадафҳои стратегии сиёсати давлатӣ дар соҳаи рушди афзалиятноки соҳаи маориф муаммои таълиму тарбияи донишҷӯёнро дар яке аз ҷойҳои аввал мегузоранд. На фақат донишу малакаи касбӣ, балки сифатҳои шахсӣ (масъулият, меҳнатдўстӣ, ташаббускорӣ, муошират, худидоракунӣ, қобилияти баромадан аз вазъияти низоъӣ ва ғайра) низ муҳим аст. Зимни мулоқот ва суҳбатҳо бо роҳбарони ташкилотҳо ва намояндагони хадамоти кадрҳо муайян карда шуд, ки бисёре аз хатмкунандагони мактабҳои олӣ ин сифатҳоро ба таври кофӣ надоранд, шароити корро воқеан дарк намекунанд ва ба ҷузъи иҷтимоии фаъолияти касбии ояндаашон суст мутобиқ шудаанд.

Ҳангоми баҳодиҳии ҳамаҷонибаи фаъолияти мактаби олӣ метавон бахши тарбиявии онро алоҳида таъкид кард. Нишондиҳандаҳои зерин ба назар гирифта мешаванд: мавҷуд будани шароит барои кори беруназсинфӣ бо донишҷӯён; дараҷаи ташкили кори тарбиявӣ ва ташаккули ҳавасмандгардонии шахсият; қисми асосии кори тарбиявӣ, ба ҳам пайвастани имкониятҳои кори тарбиявӣ ва беруназсинфӣ, мавчуд будани назорати доимии самаранокии он.

Барномаҳои кории фанҳои таълимӣ, курсҳои тахассусӣ мавриди таҳлил ва инъикоси ҷанбаҳои ахлоқию равонӣ ва педагогии фаъолияти касбӣ қарор доранд; мавҷудияти баҳодиҳии ҳолати кори тарбиявӣ бо донишҷӯён дар тамоми зинаҳои ташкили он; мавҷудияти унсурҳои тарбияи шаҳрвандӣ-ватандорӣ ва маънавию ахлоқӣ, фаъолияти оммавии фарҳангӣ, варзишӣ, фароғатӣ ва эҷодӣ; фаъолият намудан барои нигоҳ доштан ва инкишоф додани анъанаҳои донишгоҳӣ ва ҳавасмандгардонӣ. Бинобар аҳамияти масъалаи баланд бардоштани сифати таҳсилот раванди таълиму тарбияро дар ягонагии органикӣ – тарбия тавассути раванди таълим, намунаи шахсии омӯзгор, тавассути рушди худшиносии иҷтимоӣ, мустақилият ва масъулияти донишҷӯ, маҳорати худидоракунии донишҷӯёнро баррасӣ кардан лозим аст.

Татбиқи чорабиниҳои таълимӣ дар мактаби олӣ метавонад дар самтҳои зерин гуруҳбандӣ карда шавад:

1. Ташкил ва гузаронидани чорабиниҳо оид ба рушди худшиносии иҷтимоӣ (форумҳои ҷавонон, намоишҳо, митингҳо, лагерҳои фаъолон, ҷалби ҷавонон ба соҳибкорӣ, татбиқи чорабиниҳои ҳамкории ҷавонон ва ғайра);
2. Дастгирии барномаҳо ва лоиҳаҳое, ки ба рушди эҷодкорӣ нигаронида шудаанд (илм, намоишгоҳҳо, намоишҳои ҳаваскорон, озмунҳо ва ғайра);
3. Тарғиби арзишҳои тарбияи ҷисмонӣ ва тарзи ҳаёти солим (рушди варзиши оммавӣ, рӯзҳои варзишӣ, эстафетаҳо, мусобиқаҳо ва ғайра);
4. Ташкили чорабиниҳо оид ба инкишофи худидоракунии донишҷӯён (дар машғулиятҳо, дар хобгоҳҳо, ба воситаи иттифоқи касаба ва ғайра);
5. Ташкил ва гузаронидани чорабиниҳои ватандӯстона (осорхонаҳо, вохӯриҳо бо ветеранҳо ва ғайра);
6. Ташкили чорабиниҳо оид ба ҳамкорӣ бо шуъбаҳои кор бо ҷавонони шаҳру вилоят, инчунин дигар минтақаҳо.

Корҳои беруназсинфиро бо донишҷӯёни мактаби олӣ дар соҳаҳои муайян баррасӣ менамоем:

1) Ташкил ва гузаронидани чорабиниҳое, ки ба рушди худшиносии иҷтимоӣ нигаронида шудаанд: ташкили иштироки донишҷӯён дар чорабиниҳои сатҳи донишгоҳ; гузаронидани чорабиниҳо бахшида ба Рӯзи ҷавонон; ташкили кори донишҷӯён дар шанбегиҳо; гузаронидани корҳои тарбиявию фаҳмондадиҳӣ дар гуруҳҳои таълимӣ дар давраи сессия; ташкил ва гузаронидани корҳои тарбиявӣ дар хобгоҳҳо.

2) Дастгирии барномаҳо ва лоиҳаҳое, ки ба рушди эҷодкорӣ нигаронида шудаанд:

• муайян намудани қобилияти эҷодии донишҷӯён;
• идҳои “23 феврал – Рӯзи Артиши миллӣ”, “8 март- Рӯзи Модар;
• намоишгоҳҳо, озмунҳо.

3) Тарғиби арзишҳои тарбияи ҷисмонӣ ва тарзи ҳаёти солим:

• ба варзиши мунтазам ҷалб намудани донишҷӯён;
• ташкили чорабиниҳои гуногуни варзишӣ;
• назорати натиҷаҳои мусобиқаҳо, спартакиадаҳои анъанавӣ дар байни факултетҳои донишгоҳ.

4) Ташкили чорабиниҳо оид ба рушди худидоракунии донишҷӯён:

• кор бо кураторҳо ва сардорони гуруҳҳои донишҷӯёни курсҳои 1 ва 2;
• интихоби шӯрои донишҷӯёни хобгоҳ;
• таъин кардани сардорони ошёнаҳои хобгоҳ;
• кори ҷорӣ бо шӯрои донишҷӯён, сардорон ва донишҷӯён.

5) Ташкил ва гузаронидани чорабиниҳо бахшида ба тарбияи ватандӯстӣ:

• боздид аз осорхонаи донишгоҳ;
• вохӯриҳо бо собиқадорони донишгоҳ ва шаҳр;
• омӯзиши таърихи донишгоҳ.

6) Ташкили чорабиниҳо оид ба ҳамкорӣ бо шуъбаҳои кор бо ҷавонони шаҳр ва вилоят, инчунин дигар минтақаҳо:

• ташкили иштироки донишҷӯён дар чорабиниҳое, ки сохторҳои шаҳрӣ ва вилоятӣ оид ба кор бо ҷавонони донишҷӯ мегузаронанд;
• мусоидат ба кори марказҳои сиёсати ҷавонон ва ташкилотҳои иттифоқҳои касаба;
• ба донишҷӯён аз навигариҳои ҳаёти ҷумҳурӣ хабар додан.

Корҳои ҷории ташкилию тарбиявӣ бо донишҷӯён: таъин намудани кураторони гуруҳҳои донишҷўёни курсҳои 1 ва 2 дар якҷоягӣ бо мудирони кафедраҳои хатмкунанда ва гузаронидани ҷаласаҳои корӣ, ки ба такмили равандҳои таълимӣ ва беруназсинфӣ нигаронида шудаанд; муайян намудани шахсони ба кӯмаки моддӣ, манзил, дастгирӣ ниёзманд; кори фаҳмондадиҳӣ бо мақсади мутобиқ намудани донишҷӯён, махсусан донишҷӯёни курси 1-ум ба шароити ҳаёти донишҷӯӣ дар донишгоҳ; гузаронидани суҳбатҳо оид ба риояи қоидаҳои дохилӣ бо донишҷӯён; корҳои тарбиявӣ бо вайронкунандагони қоидаҳои рафтор дар биноҳои таълимӣ ва истиқомат дар хобгоҳ; омода намудани пешниҳодҳо оид ба мукофотонидани донишҷӯён барои дастовардҳо ва иштироки фаъолона дар ҳаёти ҷамъиятии факултет ва донишгоҳ (барои ҷудо намудани роҳхатҳо ба ӯрдугоҳҳои истироҳатӣ, кӯмаки молиявӣ, мукофотпулӣ ва ғайра).

Ба амал баровардани корҳои тарбиявӣ дар мактаби олӣ имкон дод, ки як қатор масъалаҳо муайян карда шаванд: фаъолияти сусти донишҷӯён дар рафъи тамоюлҳои манфии муҳити донишҷӯӣ; таваҷҷуҳи зарурии корфармоён, ташкилотҳои ҷамъиятӣ ва мақомоти худидоракунӣ ба кори тарбиявӣ бо донишҷўёни мактабҳои олӣ; нокифоя инкишоф додани анъанаҳои худидоракунии донишҷӯён; маҳдудиятхои маблағгузории корҳои тарбиявӣ; мавҷудияти омилҳои иҷтимоию иқтисодӣ, ки ҳавасмандии иштирокчиёни раванди тарбияро коҳиш медиҳанд.

Вобаста ба гуфтаҳои боло равшан фаҳмидан лозим аст, ки барои баланд бардоштани сифати таҳсилот бояд тамоми захираҳои мавҷудаи мактаби олӣ дохил карда шаванд. Дар кор бояд на фақат доираи раванди таълим ва тарбия, балки тамоми доираи фаъолияти беруназсинфии донишгоҳ низ истифода шавад. Тарбияи донишҷӯён бояд дар асоси ҳамкории органикии равандҳои таълиму тарбия, инчунин ҳангоми татбиқи барномаҳои мақсадноки таълимӣ ва тарбиявӣ дар вақти корҳои беруназсинфӣ ба роҳ монда шавад.

1. Воронов В. В. Технология воспитания М.: Школьная пресса, 2000. 96 с.
2. Пидкасистый П. И., Фридман Л. М. Психолого-педагогический справочник преподавателя высшей школы. М., 1999. С. 223-230.
3. Пономарев А. В. Воспитательный потенциал студенческого самоуправления // Знание. Понимание. Умение. 2008. №1. С. 106-110.
4. Студент и его деятельность / под ред. Давидюка Г.П. и др.1978. 160 с.
5. Шоев Н. Н. Вариативные воспитательно-образовательные технологии и инновационные модели обучения в высшей школе. Душанбе, 2005. 310 с.
6. Шоев Н. Н. Усул ва манбаъҳои баланд бардоштани сифати таълиму тарбия дар муассисаҳои олии таълимӣ. Душанбе, Ирфон, 2003.