Фонетические и лексические особенности заимствованных слов в китайском языке

Муқаддима

Маълум аст, ки истилоҳи вомвожа дар забони хитойӣ 外来词 wàiláicí, яъне калимаҳое, ки аз берун омадаанд; варианти дигари он 外来语 wàiláiyǔ - маводи забони бегонаро ба забони худ ворид кардан, маънидод шуда, одатан маънои этимологии забони хитойӣ, ки тобиши маъноии он калимаи забони дигар мувофиқ аст, қисман ё пурра нигоҳ доштани ҳолати овоии вожаи бегона ва ба ин ё он дараҷа “синификатсия” гузашта ба маънои томаш метавонад дар баъзе маврид ҳамчун вожаҳои аслӣ истифода шаванд [1, с.4].

Ҷанбаи самаранокии раванди мазкур бештар аз хусусиятҳои навиштор вобастагӣ дорад, ки корбурди вожаҳои иқтибосии забони хитойӣ дар нутқи адабии англисӣ, пеш аз ҳама, бо фарқи бунёдии низомҳои хаттӣ зич алоқаманд аст. Забони чинӣ, ки ҳамчун забони қабулкунандаи вожагони иқтибосӣ амал мекунад, зеро ба низоми алифбоӣ ба ҳарфҳои лотинӣ асосёфтааст [2, 3].

Дар баробари ин, забони хитойӣ ҳамчун забон бо навъи идеографии хат хос аст ва хатти иероглифии муосири хитойӣ ба идеограммаҳо асос ёфтааст, аз ин рӯ, азхудкунии графикии вожагони иқтибосии хитойӣ мушкилоти муайянеро пеш меорад.

Баррасӣ ва натиҷагирӣ

Дар забони хитойӣ флексияҳо ва морфемаҳои ёрирасон (пешвандҳо ва пасвандҳо) мавҷуд нестанд, бинобар ин, ҳангоми ворид шудан ба низоми забони чинӣ ҳама гуна шаклҳои грамматикӣ бо калимаҳои алоҳида иваз карда мешаванд, ки ҳарчанд онҳо метавонанд илова кунанд як силсила воҳидҳои мураккабтарро, аммо унсурҳои воқеии флективӣ нестанд.

Умуман, калимасозӣ (аз чумла, табдили маънои грамматикии унсурҳои луғавии забон бо мақсади ба таври аналитикӣ ифода намудани категорияи замон, алоқаҳои мантиқӣ бо воҳидҳои дигар дар дохили ибора/ҷумла ва ғайра) бо иловаи вандҳо муайян карда намешавад, инчунин ҳиҷоҳои алоҳида, зеро ин ҳолат дар низоми забони хитойӣ (агглютинатсия) ба амал меояд, вале ба воситаи иловаи воҳидҳои луғавии, ки бо ягонагии маъно хос аст, дар шакли калимаҳо сурат мегирад. Аз ин бармеояд, ки барои забони хитойӣ дар муқоиса бо забони англисӣ, ки дар он ба ҷуз аз ин, роҳҳои аффиксия ва ғайриаффиксияи калимасози низ мавҷуданд, ки барои забони хитойӣ як роҳи пурмаҳсули калимасозӣ буда, фарқи байни низомҳои забони асл ва забони ретсипиент, аҳамияти ҷузъи графикии ассимилятсияро таъкид мекунад

Вежагиҳои иқтибосоти овоӣ дар забони чинӣ муҳим аст. Дар байни ҳамаи намудҳои вожаҳои иқтибосӣ, сарфи назар аз мушкилоте, ки бо интиқоли талаффуз алоқаманданд, шакли овоӣ бештар паҳн шудааст. Барои забонҳои аслии чинӣ ҳар як ҳиҷое, ки бо иероглиф ишора шудааст, на танҳо як воҳиди овоӣ, балки як воҳиди маъноӣ низ мебошад.

Инак, якчанд мисол оид ба мутобиқсозии овоии вожаҳои англисии иқтибосиро дар забони хитоӣ дида бароем.

Масалан, истилоҳи вожаи қаҳва мисоли равшани вомгирии овоӣ дар забони хитоӣ шуда метавонад – калимаи мавриди қиёс тавассути аломатҳои овоии забони чинӣ 咖 kā ва 啡fēi интиқол дода мешавад, ки танҳо дар садо монанданд ва маънои семантикӣ надоранд.

Бояд қайд намуд, ки вожаи какао ҳамчун 可可kěkě тарҷума шудааст.

Иероглифе, ки онро тартиб додааст, маънои ба худ хос дорад: 1. тавоно будан; 2. иҷозат додашуда; 3. яъне маънои бо ин нӯшокӣ алоқаманд нест.

Дар солҳои 20-40-ум, Coca-Cola дар шишаҳо бо навиштаҷоти англисӣ Coca-Cola истеҳсол карда мешуд. Бо паҳншавӣ дар бозори Чин дар охири солҳои 70-ум, амрикоиҳо тасмим гирифтанд, ки номи нӯшокиро ба забони чинӣ тарҷума кунанд, аммо натавонистанд, зеро дар забони чинӣ ҳар як калимаи хориҷӣ бо ҳарфҳои чинӣ навишта шудааст ва ҳар як аломат маънои худро дорад [4, c.400].

Ҳамин тавр ҳам шуд, ки бо чопи тамғакоғазҳо бо иероглифҳои кекун кела маълум шуд, ки ин ибора маънои шабеҳи моғёни пур аз мум дорад, онҳо кӯшиш карданд онро ҳамчун кеку кела тарҷума кунанд - маълум шуд, ки беҳтар аст: тадпояи муми газад. Дар натиҷа мо муяссар шудем, ки kěkǒukělè 可口可乐 хеле муваффақ пайдо кунем, ки онро метавон даҳон навозиш мекунад, ҷонро навозиш мекунад [5, с.40], аниктараш, тазааш хуш аст, кайф кардан мумкин ё маъза ва хандаовар, шавковар.

Гузашта аз ин, дар забони чинӣ як силсила вожагони иқтибосӣ мавҷуданд, ки ба чунин истилоҳҳо бештар шабоҳат доранд: - номи нӯшокиҳои спиртӣ 威士忌wēishìjì – виски, 白兰地báilándì – коняк.

Ҳеҷ як иероглиф ба машрубот робитае надорад, балки танҳо барои ономатопея истифода мешавад. Калимаҳои зерин ба ҳамон категорияи вомгирӣ мансубанд: 克兰姆 – kèlánmǔ – грамм, 克非尔 – kèfēiěr – кефир, 卡拉特 – kălātè – каратэ, 批萨 – pīsà – пицца, 批萨 – pīsà – пицца, 批萨 – 克非尔– kèfēiěr – дар 克非尔 – kèfēiěr хиангбо – шампун, 阿司匹林 – āsīpǐlín – аспирин, 比基尼 – bĭjīn í– бикини, 模特儿 – mótèr – модел, 瑜伽 – yújiā– йога, 普拉提 – pŭlātí – пилатес ва ғайра.

Инчунин, яке аз роҳҳои асосии вомгирӣ пайгирӣ мебошад, ки дар соҳаи эҷоди лугавии махсуси забони чинӣ васеъ истифода мешавад. Ҳангоми вомшавии калима ё ибораи бегона ба қисмҳои маъноӣ ҷудо мешавад, пас ин қисмҳои маҷмӯи луғавӣ бо нигоҳ доштани сохтори калимасозиаш каму беш дуруст ба забони чинӣ тарҷума мешаванд.

Навъҳои луғавии зерин аз забонҳои аврупоӣ тавассути пайгирӣ аз забонҳои аврупоӣ гирифта шудаанд: 高峰时间 gāofēng shíjiān соатҳои баланд; 速溶茶 sù róng chá чойи фаврӣ; 冰棒bīngbàng popsicle, ки дар он 冰 ях, яхмос ва 棒 чӯб, чӯб аст.

Компютеризатсияи васеъ аз коғази инглисӣ ба Чин оварда шудааст: 网吧 wǎngbā – Интернет-бар (Интернет-кафе); 网友 wǎngyǒu – дӯсти интернетӣ; 网虫 wǎngchóng - кирми интернет - дӯстдори мондан дар шабакаҳои интернетӣ.

Баъзе истилоҳҳои пайгирӣ ба Чин бо қисмҳои ғарбии либосҳои муосир омадаанд: 库娃 kùwà – тангӣ, айнан – монанди омезиши шиму ҷӯроб; 牛仔裤 niúzǎikù - ҷинс, ба маънои аслӣ шим барои чӯпонон (ковбойҳо).

Барои забони чинӣ фаҳмотар кардани вожаҳои иқтибосӣ, ба категорияҳои алоҳидаи лексикию грамматикии калимаҳо ворид намудани онҳо муҳим аст. Ин дар илова шудани калимаҳои якхела ва мураккабтар ба калимаҳои қабулшуда, муайян кардани мафҳумҳои умумии онҳо зоҳир мегардад. Калимаи якхела ё мураккаб хусусияти таснифкунанда дорад, яъне ба кадом гурӯҳ ё синфи мафҳумҳо мансуб будани онро нишон медиҳад [6, c.100].

Дар натиҷаи чунин омехта калимаҳои гибридӣ ба даст меоянд, масалан: 摩托车mótuōchē "мотоцикл; троллейбус», ки 车 вагон, ароба; 吉普车 jípǔchē "ҷип"; 芭蕾舞bālěiwǔ «балет», ки 舞 маънои рақс кардан, пой задан;

Як падидаи кам омӯхташудаи забони чинӣ, ки дар байни ҷавонон дар мукотибаи электронӣ (почтаи электронӣ, SMS, Skype) маъмул аст, истифодаи ҳамсадоҳои якхелаи рақамҳои чинӣ ва ҳарфҳои иқтибосӣ мебошад. Барои намуна:

Бояд гуфт, ки аз амалияи аз тарафи умум қабулшуда дур аст. Баръакс, он як унсури зерфарҳанги гурӯҳҳои муайяни ҷавонон аст, аммо ҳақ дорад дар доираҳои муайян ва начандон хурд вуҷуд дошта бошад ва роҳ равад.

Хулоса, баррасӣ ва таҳлили мавқеи забонҳои хориҷӣ дар ҷаҳони муосир, мавқеи он дар Чин ва доираи хеле васеи калимаҳои иқтибосии англисӣ аз забони чинӣ, мо метавонем бигӯем, ки ҳамаи ин ҳам дар забони ҳаррӯза ва ҳам дар забони гуфтугӯӣ мавриди истифода қарор мегиранд.

1. Ван Ляо-и. Основы китайской грамматики / Ван Ляо-и. пер. с кит. яз. Г. Н. Райской, под ред. А. А. Драгунова и Чжоу Сун-Юаня. – М.: Издательство иностранной литературы, 1954. – 262с.
2. Чу Пэйжу, Цзинь Найлу. Учебное пособие по китайскому языку: счетные слова. – М.: Шанс, 2016. – 216 с.
3. Ши Ювэй. Иностранные заимствования в китайском языке. - Пекин: Из-дательство Шанъу иньшугуань, 2003. – 239 с.
4. Ши Ювэй. Словарь заимствованных слов Синьхуа. - Пекин: Издательство Шанъу иньшугуань, 2019. – 1604 с.
5. Щичко В.Ф. Теория и практика перевода: учеб.пособие. – М.: Восток-Запад. – 2004. – 223 с.
6. Ян Сипэн. Изучение китайских иностранных слов. – Шанхай: Шанхайское народное издательство, 2007 – 295 с.