Соңғы уақытта коммуникативті тәжірибелер Интернетке көшуде: Интернетте тілді қолдану қарқындылығы артып келеді, ерекше коммуникативті орта пайда болуда, оның жұмыс істеуі үшін ерекше орын - қарқындылыққа ие коммуникативті кеңістік, интернет тіл біліміне әсері – лингвистикалық талдаудың жаңа бағыты, интернеттегі тілдің қызмет ету ерекшеліктерін зерттейтін лингвистикалық таным, оның ішінде қазіргі жанрлар теориясы тұрғысынан зерттейді [12, 14].
Соңғы кездері Интернеттің коммуникативті кеңістігі жанр тудырушы ортаға айналғанын, ол жалпы жанртану ғылымының қарқынды дамуына да, тек осы ақпараттық ортаға ғана тән жаңа жанрлардың пайда болуына да ықпал еткенін атап өтеміз. Жанр теориясы аясында виртуалды жанртану теориясының пайда болуы ретінде (Горошко, Капанадзе, Команцева, Кондрашов, Лутовинова, Щипицина, Диллон, Гушровски, Герринг), оның міндеті виртуалды немесе Интернеттің барлық алуан түрлілігін сипаттау және құрылымдау болып табылатынын, жанрлары және оларды жіктеу жолдарын атап өтеміз [14, б. 370].
Виртуалды жанрлық зерттеулерде қазіргі уақытта лингвистикалық зерттеулер жүргізіліп жатқан келесі проблемалық салалар бөлінеді:
- виртуалды жанрды анықтау және сипаттау;
- дәстүрлі және виртуалды жанрлардың корреляциясы мен өзара әрекеті;
- виртуалды жанрларды классификациялау критерийлерін іздеу және әзірлеу;
- нақты виртуалды жанрлардың сипаттамасы.
Дегенмен, виртуалды жанрлар және оларды қазіргі лингвистикалық ғылымның зерттеуі туралы айтқанда, белгілі бір терминологиялық мәселені атап өтпеуге болмайды. Бүгінгі таңда (посткеңестік лингвистикада виртуалды жанрларды зерттеудің жастығына байланысты) Интернетте «жұмыс істейтін» жанрды сипаттайтын бірде-бір қалыптасқан, бірыңғай термин әлі жоқ екенін ескеріңіз. Сонымен, мына сөз тіркестері қолданылады: виртуалды жанр (Лутовинова, Каумова, Команцева, Горошко), электронды жанр (Вавилова, Капанадзе, Саенко), интернет-байланыс қызметі, интернет жанры (Горошко, Жигалина), сандық жанр, цифрлық жанр (Шипицина) гипержанр (Капанадзе), желілік жанр (Трофимова) виртуалды дискурстың жанрлық форматы (Компанцева).
Ағылшын тіліндегі академиялық дискурсқа келетін болсақ, бұл құбылысты сипаттайтын бірнеше терминдер де бар: кибер-жанр (Shepherd, Watters), web-жанр (Rehm), цифрлық жанр (Askehave, Nilsen). Қазақ және орыс тілінде де, ағылшын тілінде де жоғарыда аталған терминдер бір ұғымды білдіреді және мәні бойынша синонимдер болып табылады. Бұл жұмыста виртуалды жанр терминін қолданамыз, себебі виртуалды жанрлық зерттеудің қалыптасқан концепциясы (Горошко, Компанцева, Лутовинова, Щипина) бар және бір түбірлік ұғымды қолдану қисынды, өйткені сандық, электронды немесе интернет-өртті зерттеулер қазіргі уақытта Интернеттің коммуникативті кеңістігінде қызмет ететін жанрларға қатысты қолданылмайды. Дегенмен, біздің ойымызша, Интернет-қызмет немесе Интернет-коммуникация қызметі терминінен оның кең таралуына және бұл тіркестің семантикасының қазірдің өзінде интернет-коммуникация процестеріне технологиялық фактордың әсерін көрсететіндігіне байланысты толығымен бас тарту мүмкін емес. Бұл екі терминнің қолданылу салаларын ажыратуды қажет деп санаймыз.
Сонымен, егер виртуалды жанр және коммуникативті қызмет деген екі терминді салыстыратын болсақ, онда виртуалды жанр көбінесе Интернеттегі коммуникацияның әртүрлі түрлері мен аспектілерін сипаттайтын ұғым болып табылады, ал коммуникативті қызмет бағдарламалық жасақтаманы сипаттау үшін қолданылатын техникалық термин, әртүрлі электронды жанрлардың болуы негізделген технологиялық платформалар. Сонымен, ICQ, мысалы, біздің ойымызша, Интернет жанры емес, М.Л. Макаров, бірақ ол бағдарлама немесе Интернеттің байланыс қызметі. Әйтпесе, Miranda, QIP, Microsoft Messenger, Yahoo Messenger және т.б. сияқты ICQ-ға ұқсас басқа бағдарламаларды бөлек жанрлар ретінде бөліп көрсетуге тура келеді. Әлде олардың барлығын типологиялық ұқсастық негізінде ICQ жанры деген атпен біріктіру ұсынылып отыр ма? Бірақ жедел хабар алмасу бағдарламаларының көмегімен байланысудың өзі, біздің ойымызша, жоғарыда аталған бағдарламалардың бірінің технологиялық платформасына негізделген жеке виртуалды жанрды құрайды.
Ғылыми талдау және пән логикасы тұрғысынан виртуалды жанрлық зерттеулердің ең қарқынды дамуы келесі салаларда орын алатынын атап өткен жөн: функционалдық, эволюциялық, типологиялық және лингвофилософиялық:
Жанрлық ерекшеліктері. Бұл жерде екі бағыт туралы айтуға болады: жанрлардың әлеуметтік және ұйымдастырушылық функцияларын сипаттау, т.б. олардың дискурсивтік қоғамдастықтағы рөлі мен орнын, жанрлық репертуар мен жалпы жанрлар жүйесін анықтау, сонымен қатар жанрдың функцияларын қолданушы интерфейсі тұрғысынан зерделеу;
Жанрлық типология, яғни. виртуалды да, «нақты» да барлық HR жүйесінде оларды жіктеу мен ретке келтірудің дәйекті негіздерін әзірлеу.
Жанрдың эволюциясы, яғни жаңа гипермедиялардың үнемі өсіп келе жатқан мүмкіндіктерімен дәстүрлі қағаз жанрларын Интернет ортасына бейімдеу немесе мутациялау мүмкіндігін зерттеу, сонымен қатар жанрлардың будандастыру ерекшеліктерін және мүлдем жаңа виртуалды жанрлық формалардың пайда болуын зерттеу.
Жанрдың философиясы. Виртуалды жанрды лингвофилософиялық категория ретінде қарастыру және оны виртуалды тұлғаны қалыптастырудың когнитивтік-прагматикалық негіздері тұрғысынан бір мезгілде зерттеумен түрлендірілген сөйлеу жанры (СЖ) ретінде қарастыру тәсілі [10].
Осылайша, Интернеттегі коммуникацияның әртүрлі аспектілері бойынша зерттеулердің көбеюіне, сондай-ақ интернет лингвистикасының және жанрлар теориясының, соның ішінде интернет-коммуникация жанрларының қалыптасуы мен дамуына байланысты қазіргі уақытта біз туралы айтуға болады. Жаңа ғылыми лингвистикалық бағытты қалыптастыру – виртуалды жанртану, оның проблемалық саласы мыналарды қамтиды:
- виртуалды жанрларды анықтау, анықтау және сипаттау;
- виртуалды жанрларды және олардың типологиясын сипаттау және қызмет ету моделін құру;
- виртуалды жанрлардың эволюциясын талдау;
- дәстүрлі «қағаз» және виртуалды жанрлар арасындағы ұқсастықтарды, айырмашылықтарды және тәуелділіктерді анықтау және сипаттау және т.б.;
- жаһандық Интернеттің коммуникативті кеңістігіндегі тілдің дамуы мен қызмет етуімен жанрлар мен оның қалыптасу ерекшеліктерінің байланысы.
Осы жұмысты аяқтай отырып, біз қазірдің өзінде ненің тұрақты екенін және виртуалды жанрлық зерттеулерге қандай көзқарастар қалыптасқанын анықтауға тырысамыз.
- Талдау виртуалды жанртану жанрлар теориясы аясында да, жалпы интернет лингвистикада да айтарлықтай табысты дамып келе жатқанын және әр бағыт өзінің ерекше «үлесін» әкелетінін көрсетті: теориялық - қарапайым жанртану жағынан және т.б. эмпирикалық – интернет лингвистикасының позицияларынан.
- Виртуалды жанрдың анықтамасына Интернет арқылы адамдар арасындағы әлеуметтік қарым-қатынастың типтік жағдайының вербалды-белгілік дизайны ретінде қарау орынды.
- Интернеттің жанрлық кеңістігін құрылымдау үшін ішкі жанр, гипержанр және жанр сияқты бірліктерді пайдалану перспективалы деп санауға болады. Бұл бірліктер өзекті болып көрінеді, өйткені Интернеттегі байланыс өте күрделі жанрлық жүйеге ие және сәйкесінше бөлшектік бөлуді қажет етеді.
- Виртуалды жанрлық модельге келесідей компоненттер кіруі керек: коммуникативті мақсат, адресат ұғымы, оқиға мазмұны, коммуникативті өткен және болашақ факторлары; сонымен қатар құрылымы, лингвистикалық және паралингвистикалық дизайны бар.
- Интернеттегі жанрлардың барлық алуан түрлілігін ескере отырып, бізге виртуалды сәйкестік түрлері сияқты оларды үш негізгі топқа бөлу қисынды болып көрінеді: Интернеттің коммуникативті кеңістігіне өзгеріссіз көшкен, трансформацияланған дәстүрлі жанрлар, және тікелей интернетте дамыған жанрлар.
Виртуалды жанрларды зерттеу интернетте жанрға анықтама беруде белгілі бір терминологиялық мәселе бар екенін де көрсетті. Электрондық жанрларды ерекшелеп, олардың классификациясын құрастыра отырып, ғалымдар бір мезгілде оларды басқаша атайды, бұл бүгінгі күнге дейін виртуалды жанрлық зерттеулер әлі де терминологиялық тұрғыдан әлсіз құрылымды бағыт болып табылатынын көрсетеді.
.png&w=640&q=75)
